Gastroenterologia

Przedruk z „Chirurgii po Dyplomie” 2015;1(10):4-12

Ostre zapalenie trzustki – diagnostyka, leczenie i monitorowanie chorych

dr hab. n. med. Maciej Słodkowski
dr n. med. Marek Wroński

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Gastroenterologicznej i Onkologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Adres do korespondencji: dr hab. n. med. Maciej Słodkowski, Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Gastroenterologicznej i Onkologicznej WUM, ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa. E-mail: maciej.slodkowski@wum.edu.pl

Najczęstsze przyczyny ostrego zapalenia trzustki (OZT) to kamica żółciowa i nadużywanie alkoholu. W postępowaniu zachowawczym zasadniczą rolę odgrywają resuscytacja płynami oraz leczenie żywieniowe. Leczenia chirurgicznego, głównie endoskopowego, wymagają najczęściej chorzy z powikłaniami OZT.

W 1856 r. Claude Bernard jako pierwszy zasugerował, że przyczyną ostrego zapalenia trzustki (OZT) jest zarzucanie żółci do przewodu trzustkowego. Było to przedmiotem debaty aż do 1901 r., kiedy Eugene Opie sformułował nową teorię etiologii, OZT postulując, że przyczyną choroby jest zatkanie wspólnego ujścia przewodu żółciowego i trzustkowego przez kamień. W kolejnych latach odkryto wiele innych przyczyn choroby oraz zbadano jej niejednorodny przebieg.1

Etiologia, a zwłaszcza przebieg kliniczny OZT, mają zasadniczy wpływ na leczenie i rokowanie, dlatego tak istotne jest wczesne rozpoznanie i ocena stopnia ciężkości choroby.1

Ostre zapalenie trzustki rozpoznaje się w przypadkach typowego bólu brzucha, któremu towarzyszy znamiennie zwiększona aktywność amylazy lub lipazy w surowicy, a w badaniach obrazowych stwierdza się zmiany zapalne lub martwicze trzustki.2

Chorzy na ciężką postać OZT wymagają intensywnego leczenia towarzyszącej jej niewydolności narządowej. Podstawowym problemem pozostaje leczenie zakażonej martwicy trzustki, w przebiegu której nadal odnotowuje się dużą śmiertelność.3,4

Etiologia OZT

Najważniejszymi czynnikami ryzyka wystąpienia ostrego zapalenia trzustki są kamica żółciowa oraz nadużywanie alkoholu, chociaż u większości osób obciążonych tymi czynnikami choroba nie rozwija się. OZT związane z kamicą żółciową częściej występuje u kobiet powyżej 60 r.ż. z małymi złogami (o średnicy <5 mm) lub mikrolitiazą. Nadmierne spożywanie alkoholu jest częstszą przyczyną OZT u mężczyzn i – mimo że mechanizm powstania choroby jest złożony – wydaje się, że ryzyko jej rozwoju zależy od ilości spożywanego alkoholu.

Innymi przyczynami są:

  • zaburzenia metaboliczne (np. hipertriglicerydemia)
  • zwężenie przewodu trzustkowego (np. przez guz lub w trzustce dwudzielnej)
  • reakcje na leki (np. azatioprynę, tiazydy, estrogeny)
  • urazy.

U dzieci OZT występuje na tle autoimmunologicznym lub po urazie. Rozważane są także uwarunkowania genetyczne wystąpienia choroby. U 20% chorych nie udaje się ustalić przyczyny OZT.1,2

Klasyfikacja

W 1992 r. w Atlancie opracowano klasyfikację OZT, a ostatnie modyfikacje wyróżniają 3 postacie choroby:

  • łagodną
  • umiarkowaną
  • ciężką.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Etiologia OZT

Najważniejszymi czynnikami ryzyka wystąpienia ostrego zapalenia trzustki są kamica żółciowa oraz nadużywanie alkoholu, chociaż u większości osób obciążonych tymi czynnikami choroba nie [...]

Diagnostyka

Aktywność enzymów trzustkowych w surowicy, takich jak amylaza i lipaza, nie koreluje z ciężkością przebiegu OZT. Łagodnej postaci choroby może towarzyszyć ekstremalnie duża aktywność [...]

Leczenie zachowawcze OZT

W postaciach łagodnych i umiarkowanych leczenie polega na zastosowaniu diety ścisłej, podawaniu płynów dożylnie, zwalczaniu bólu oraz podaniu środków przeciwwymiotnych. Natomiast chorzy na [...]

Leczenie endoskopowe OZT żółciowopochodnego

U większości chorych OZT na tle kamiczym przybiera postać łagodną lub umiarkowaną. W ciężkim OZT ze współistniejącą kamicą i objawami cholestazy zaleca się wykonanie [...]

Zakażona martwica trzustki

Zapobieganie i leczenie zakażonej martwicy to największe wyzwanie w ciężkiej postaci OZT. Powikłanie to rozwija się u 40-70% chorych. Biorąc pod uwagę, że zakażona [...]

Leczenie powikłań miejscowych OZT

W leczeniu powikłań miejscowych OZT zaleca się wykorzystanie na kolejnych etapach technik o coraz większej inwazyjności, czyli tzw. step-up approach. Algorytm ten uwzględnia [...]

Monitorowanie chorych po przebytym OZT

Pacjent może być wypisany do domu wtedy, gdy ból jest kontrolowany wyłącznie lekami doustnymi i gdy może odżywiać się doustnie. Początkowo zaleca [...]

Podsumowanie

Najczęstszymi przyczynami OZT są kamica żółciowa i nadużywanie alkoholu. W klasyfikacji choroby wyróżnia się postać łagodną, umiarkowaną i ciężką. W postaciach łagodnych i umiarkowanych najczęściej dość [...]
Do góry