Analgetyki opioidowe (AO) to jedna z podstawowych grup leków do uśmierzania bólu nowotworowego. Zgodnie z opublikowaną przez WHO w 1986 r. drabiną analgetyczną zaleca się je w leczeniu bólu o umiarkowanym i silnym natężeniu, który dotyka aż 70-90% pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową.^1,2

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• przedstawić wskazania do rozpoczęcia leczenia analgetykami opioidowymi
• włączyć leczenie analgetykami opioidowymi
• przedstawić metody leczenia bólu przebijającego

Wprowadzenie

Jak pokazuje doświadczenie kliniczne, racjonalna, prowadzona zgodnie z zaleceniami farmakoterapia, poparta dobrą znajomością mechanizmów działania leków, ich farmakologii oraz profilu bezpieczeństwa, a także interakcji z innymi grupami równocześnie stosowanych substancji, pozwala skutecznie łagodzić dolegliwości bólowe u większości pacjentów.

AO stanowią grupę leków, które różnią się od siebie powinowactwem do trzech typów receptorów opioidowych: μ, δ, ĸ. Mogą także różnić się powinowactwem do podtypów receptora μ: μ1, μ2, μ3, rodzajem interakcji z receptorami opioidowymi (agoniści, częściowi agoniści, antagoniści), właściwościami fizykochemicznymi cząsteczki (wielkość, lipofilność), okresem półtrwania i charakterystyką farmakokinetyczną.^1,3

Dla działania AO istotne jest także oddziaływanie tej grupy leków na zstępujące układy kontroli bólu (tramadol, tapentadol) i receptory dla aminokwasów pobudzających, np. N-metylo-D-asparaginianowe (NMDA) (metadon).

Ze względu na siłę działania przeciwbólowego AO dzieli się na słabe i silne. Podział ten wydaje się szczególnie użyteczny w codziennej praktyce klinicznej. Słabe leki opioidowe dostępne w Polsce to kodeina, dihydrokodeina i tramadol. Z kolei do silnych opioidów należą: morfina, fentanyl, buprenorfina, metadon, tapentadol, oksykodon, połączenie oksykodonu z naloksonem i nalbufina.¹

W praktyce leczenia bólu podstawowego posługujemy się pięcioma podstawowymi zasadami farmakoterapii przeciwbólowej:^1,2,4

1. Podawanie analgetyków drogą doustną, jeśli tylko jest to możliwe i akceptowalne dla chorego. Alternatywne drogi – przezskórna i podskórna – są uzasadnione w określonych sytuacjach, np. przy zaburzeniach wchłaniania leku z przewodu pokarmowego (np. wymioty) lub zaburzeniach połykania. Ostatni przypadek obserwowany jest typowo w okresie agonii. Wtedy zaleca się raczej zamianę drogi doustnej na podskórną, a nie rozpoczynanie terapii przy użyciu form transdermalnych. W kryzysie bólowym wskazane jest podawanie parenteralne (przede wszystkim dożylne) AO, pozwalające na szybkie miareczkowanie leku i uzyskanie efektywnego stężenia przeciwbólowego.