Postęp w zakresie opieki okołotransplantacyjnej u pacjentów po transplantacji autologicznych (auto-HCT) i alogenicznych komórek krwiotwórczych (allo-HCT) pozwala na osiągnięcie długiego okresu wolnego od choroby u coraz większego odsetka z nich. Obecnie w Europie funkcjonuje ponad 600 ośrodków przeszczepiania szpiku, gdzie wykonuje się ok. 35 tys. zabiegów transplantacji rocznie. Liczba ta stale wzrasta.

Wprowadzenie

Najczęstszym wskazaniem do allo-HCT u dorosłych są białaczki i zespoły mielodyplastyczne. Allo-HCT wykonuje się także z powodu wielu innych wskazań, m.in. w leczeniu chorych na pierwotne i wtórne niewydolności szpiku i chłoniaki. Auto-HCT natomiast przeprowadza się najczęściej u chorych na nowotwory układu chłonnego (w tym >80% u osób z rozpoznaniem szpiczaka plazmocytowego lub chłoniaka). Pozostałe wskazania obejmują m.in. nowotwory narządów litych oraz choroby o podłożu autoimmunizacyjnym.¹ Długofalowa obserwacja pacjentów po przeszczepieniu komórek krwiotwórczych wskazuje na to, że terapia niesie ze sobą ryzyko różnorodnych powikłań, w tym zaburzeń hormonalnych.^2-4 Niniejszy artykuł dotyczy zaburzeń osi: podwzgórze-przysadka-nadnercza, podwzgórze-przysadka-insulinopodobny czynnik wzrostu 1 oraz podwzgórze-przysadka-tarczyca.

Większość dostępnych danych na temat endokrynologicznych powikłań poprzeszczepowych dotyczy dzieci i młodzieży. Do najczęściej spotykanych zalicza się zaburzenia funkcjonowania tarczycy, uszkodzenie gonad oraz zaburzenia wzrastania. Wynikają one z uszkodzenia komórek przysadki mózgowej, tarczycy oraz układu kostnego.^4-6 W ostatnich latach zwraca się również uwagę na większe ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego i zaburzeń przemiany kostnej.^4,7

Niewiele jest prospektywnych badań poświęconych endokrynologicznym powikłaniom u dorosłych po auto-HCT i allo-HCT. Większość danych dotyczy chorych, u których zastosowano napromienianie całego ciała (TBI – total body irradiation) w ramach kondycjonowania przed transplantacją. Kondycjonowaniem nazywamy terapię przygotowującą do HCT. W przypadku allo-HCT obejmuje ona napromienianie całego ciała w skojarzeniu z chemioterapią lub wyłącznie duże dawki chemioterapii. Leczenie kondycjonujące u pacjentów przed auto-HCT polega zwykle na podaniu wysokodawkowej chemioterapii.¹ Dotychczasowe obserwacje wskazują, że TBI to jedna z głównych przyczyn potransplantacyjnych endokrynopatii. Jak dotąd przeprowadzono zaledwie kilka badań u dorosłych leczonych HCT, którzy nie zostali poddani TBI. Zatem nie jest dokładnie poznany wpływ samej chemioterapii lub innych czynników na powikłania w układzie endokrynnym u dorosłych biorców. Wśród pozostałych czynników determinujących wystąpienie powikłań hormonalnych wymienia się wiek w momencie przeszczepienia, rozpoznanie zasadnicze oraz rodzaj terapii przed transplantacją i po niej ze szczególnym uwzględnieniem leczenia immunosupresyjnego.⁵