We wcze­śniej­szych ba­da­niach z uży­ciem sta­tyn w kar­dio­lo­gii oce­nia­no sto­so­wa­nie ator­wa­sta­ty­ny w du­żej daw­ce i ob­ser­wo­wa­no istot­ne zmniej­sze­nie ry­zy­ka uda­ru mó­zgu. W ana­li­zie prze­pro­wa­dzo­nej w ra­mach ba­da­nia My­ocar­dial Ische­mia Re­duc­tion with Ag­gre­si­ve Cho­le­ste­rol Lo­we­ring (MI­RACL),²⁶ w któ­rym 3086 pa­cjen­tów otrzy­my­wa­ło ator­wa­sta­ty­nę w du­żej daw­ce lub pla­ce­bo przez 16 ty­go­dni, stwier­dzo­no zmniej­sze­nie stę­że­nia LDL­-C o 47% oraz względ­ne zmniej­sze­nie ry­zy­ka uda­ru mó­zgu o 51% (ry­zy­ko względ­ne [RR] 0,49; 95% CI: 0,24-0,98; p=0,04), cho­ciaż bez­względ­ne licz­by po­wi­kłań by­ły dość ma­łe. Uzna­no to za wy­so­ce istot­ny sta­ty­stycz­nie wy­nik, a po­nad­to nie stwier­dzo­no róż­ni­cy w czę­sto­ści wy­stę­po­wa­nia uda­ru krwo­tocz­ne­go mię­dzy gru­pa­mi.²⁶

Wy­ni­ki me­ta­ana­li­zy i prze­ło­mo­we­go ba­da­nia SPARCL do­wo­dzą nie­zbi­cie, że ist­nie­je za­leż­ność mię­dzy stę­że­niem LDL­-C a ry­zy­kiem uda­ru nie­do­krwien­ne­go i cho­rób ser­co­wo­-na­czy­nio­wych.^1,6 Ry­zy­ko wy­ni­ka też nie­za­leż­nie z za­pa­le­nia, o czym świad­czą wy­ni­ki uzy­ska­ne dla ozna­czeń CRP me­to­dą wy­so­kiej czu­ło­ści.⁵ Sta­ty­ny ma­ją po­dwój­ny, nie­za­leż­ny wpływ na stę­że­nie LDL­-C i za­pa­le­nie oraz znacz­nie zmniej­sza­ją ry­zy­ko uda­ru mó­zgu.²¹

Na pod­sta­wie eks­pe­ry­men­tal­nych i ob­ser­wa­cyj­nych ba­dań kli­nicz­nych moż­na są­dzić, że sta­ty­ny mo­gą rów­nież przy­no­sić ko­rzyść ja­ko środ­ki neu­ro­pro­tek­cyj­ne sto­so­wa­ne w ostrej fa­zie uda­ru nie­do­krwien­ne­go. Wy­ni­ki ba­dań przed­kli­nicz­nych prze­pro­wa­dzo­nych na zwie­rzę­tach wska­zu­ją, że le­ki te zmniej­sza­ją wiel­kość ob­sza­ru za­wa­łu i stre­fy nie­do­krwie­nia oko­ło­za­wa­ło­we­go (pe­num­bra) w mo­de­lach ostre­go nie­do­krwie­nia wy­wo­ła­ne­go przez za­mknię­cie tęt­ni­cy środ­ko­wej mó­zgu.²⁷ Wy­da­je się, że zwięk­sza­ją ak­tyw­ność eNOS i prze­pływ krwi przez mózg, a jed­no­cze­śnie ha­mu­ją stres oksy­da­cyj­ny in­du­ko­wa­ny przez iNOS i eks­cy­to­tok­sycz­ność.²⁷

McGirt i wsp.²⁸ prze­ana­li­zo­wa­li gru­pę 1566 pa­cjen­tów pod­da­wa­nych en­dar­te­rek­to­mii tęt­ni­cy szyj­nej, oce­nia­jąc ry­zy­ko uda­ru mó­zgu w okre­sie oko­ło­ope­ra­cyj­nym i umie­ral­ność po 30 dniach. Wśród pa­cjen­tów le­czo­nych sta­ty­ną, u któ­rych le­cze­nie roz­po­czę­to ty­dzień przed ope­ra­cją, stwier­dzo­no względ­ne zmniej­sze­nie ry­zy­ka uda­ru lub TIA o 65% oraz względ­ne zmniej­sze­nie umie­ral­no­ści o 80% (p<0,05). Prze­pro­wa­dzo­no też re­tro­spek­tyw­ną ana­li­zę obej­mu­ją­cą 1256 pa­cjen­tów w cią­gu pierw­szych 48 h ho­spi­ta­li­za­cji z po­wo­du świe­że­go uda­ru nie­do­krwien­ne­go. Wszyst­kie wy­ni­ki le­cze­nia prze­ma­wia­ły na ko­rzyść cho­rych otrzy­mu­ją­cych sta­ty­ny, w tym uzy­ska­nie niż­szej punk­ta­cji w ska­li cięż­ko­ści uda­ru mó­zgu Na­tio­nal In­sti­tu­tes of He­alth Stro­ke Sca­le (NIHSS), skró­ce­nie cza­su po­by­tu w szpi­ta­lu i zmniej­sze­nie umie­ral­no­ści (1,4% w po­rów­na­niu z 7,9%; p<0,001).²⁹ W in­nym ba­da­niu Shi­ra­ishi i Nii­mi z Uni­wer­sy­te­tu To­kij­skie­go­³⁰ ob­ser­wo­wa­li 388 pa­cjen­tów ze świe­żym uda­rem nie­do­krwien­nym, u któ­rych oce­nia­no pro­gre­sję cho­ro­by za po­mo­cą ska­li NIHSS. Pro­gre­sja cho­ro­by oce­nia­na za po­mo­cą czyn­no­ścio­wej ska­li cięż­ko­ści uda­ru na­stą­pi­ła tyl­ko u 5,2% pa­cjen­tów, któ­rzy otrzy­my­wa­li sta­ty­nę przed wy­stą­pie­niem uda­ru nie­do­krwien­ne­go, w po­rów­na­niu z 25,1% pa­cjen­tów, któ­rych nie le­czo­no le­kiem z tej gru­py (HR 0,23; 95% CI: 0,06-0,96; p<0,05).³⁰

Sta­ty­ny oce­nia­no w pier­wot­nej i wtór­nej pre­wen­cji uda­ru nie­do­krwien­ne­go w me­ta­ana­li­zach ba­dań kli­nicz­nych prze­pro­wa­dzo­nych w kar­dio­lo­gii, a obec­nie rów­nież w pierw­szym du­żym ba­da­niu po­świę­co­nym cho­ro­bie mó­zgo­wo­-na­czy­nio­wej. Uzy­ska­no zgod­ne wy­ni­ki, któ­re do­wo­dzą sku­tecz­no­ści te­ra­pii ty­mi le­ka­mi. Da­ne z ba­dań przed­kli­nicz­nych i ob­ser­wa­cyj­nych po­zwa­la­ją są­dzić, że ko­rzyść uzy­ski­wa­na w świe­żym uda­rze nie­do­krwien­nym mo­że wy­ni­kać z neu­ro­pro­tek­cyj­ne­go ple­otro­po­we­go wpły­wu sta­tyn na eNOS i za­pa­le­nie.

Ostre uszko­dze­nie ośrod­ko­we­go ukła­du ner­wo­we­go

W ba­da­niach przed­kli­nicz­nych pro­wa­dzo­nych na mo­de­lach zwie­rzę­cych oraz in vi­tro, a tak­że w ma­łych ba­da­niach kli­nicz­nych z ran­do­mi­za­cją oce­nia­no neu­ro­pro­tek­cyj­ne dzia­ła­nie sta­tyn w przy­pad­ku ostre­go uszko­dze­nia OUN w in­nych sta­nach niż ostra fa­za uda­ru nie­do­krwien­ne­go u oso­by do­ro­słej. W ba­da­niach, w któ­rych oce­nia­no uda­ry w okre­sie oko­ło­uro­dze­nio­wym i hi­pok­se­micz­ne nie­do­krwien­ne uszko­dze­nie mó­zgu u szczu­rzych no­wo­rod­ków otrzy­mu­ją­cych sym­wa­sta­ty­nę, wy­ka­za­no istot­ne zmniej­sze­nie stę­że­nia cy­to­kin za­pal­nych, w tym IL­-1β i TNF­-α, w ko­rze mó­zgu.³¹ Udar w okre­sie oko­ło­uro­dze­nio­wym jest naj­częst­szym ro­dza­jem uda­rów u osób mło­dych.²² Ba­da­cze stwier­dzi­li, że sym­wa­sta­ty­na ha­mo­wa­ła iNOS w astro­cy­tach i ma­kro­fa­gach.³¹

W in­nym mo­de­lu ostre­go uszko­dze­nia OUN u do­ro­słych sam­ców szczu­rów Wi­star za po­mo­cą pi­lo­kar­pi­ny wy­wo­ły­wa­no stan pa­dacz­ko­wy utrzy­mu­ją­cy się przez 4 h. U zwie­rząt, któ­re otrzy­my­wa­ły lo­wa­sta­ty­nę, wy­ka­za­no istot­nie więk­szą licz­bę neu­ro­nów w po­lu CA₁ hi­po­kam­pa w po­rów­na­niu ze zwie­rzę­ta­mi z gru­py kon­tro­l­nej. Wy­da­je się, że lo­wa­sta­ty­na ha­mo­wa­ła eks­pre­sję iNOS i zmniej­sza­ła eks­cy­to­tok­sycz­ność za­leż­ną od glu­ta­mi­nia­nu.³²

W mo­de­lu ostre­go uszko­dze­nia rdze­nia krę­go­we­go u zwie­rząt otrzy­mu­ją­cych ator­wa­sta­ty­nę w po­rów­na­niu ze zwie­rzę­ta­mi z gru­py kon­tro­l­nej wy­ka­za­no istot­ne róż­ni­ce za­rów­no pod wzglę­dem ak­tyw­no­ści lo­ko­mo­to­rycz­nej, jak i cha­rak­te­ry­sty­ki hi­sto­lo­gicz­nej. Ator­wa­sta­ty­na zmniej­sza­ła eks­pre­sję iNOS, IL­-1β i TNF­-α, a tak­że chro­ni­ła przed apop­to­zą neu­ro­nów i oli­go­den­dro­cy­tów.³³

W se­rii in­te­re­su­ją­cych eks­pe­ry­men­tów McGirt i wsp.³⁴ wy­ka­za­li, że sym­wa­sta­ty­na mo­że zmniej­szać eks­pe­ry­men­tal­ny skurcz na­czyń mó­zgo­wych i spo­wo­do­wa­ne tym uszko­dze­nie neu­ro­nów i śród­błon­ka zwią­za­ne z krwa­wie­niem pod­pa­ję­czy­nów­ko­wym. Naj­pierw w do­świad­cze­niach prze­pro­wa­dzo­nych na mo­de­lach my­sich i szczu­rzych wy­ka­za­no istot­ne róż­ni­ce w ba­da­niu neu­ro­lo­gicz­nym oraz róż­ni­ce śred­ni­cy na­czyń u zwie­rząt le­czo­nych sym­wa­sta­ty­ną. Na­stęp­nie prze­pro­wa­dzo­no kon­tro­lo­wa­ne ba­da­nie kli­nicz­ne z ran­do­mi­za­cją w gru­pie 17 pa­cjen­tów z ostrym krwa­wie­niem pod­pa­ję­czy­nów­ko­wym, u któ­rych do­ko­ny­wa­no oce­ny obej­mu­ją­cej ska­lę Hun­ta­-Hes­sa, an­gio­gra­fię, prze­zczasz­ko­wą ul­tra­so­no­gra­fię dop­ple­row­ską i wskaź­ni­ki za­pa­le­nia w su­ro­wi­cy. W gru­pie le­czo­nej sym­wa­sta­ty­ną w daw­ce 80 mg/24h nie ob­ser­wo­wa­no skur­czu na­czyń ani opóź­nio­nych de­fi­cy­tów nie­do­krwien­nych. U trzech pa­cjen­tów w gru­pie pla­ce­bo stwier­dzo­no skurcz na­czyń i istot­ne zmia­ny wskaź­ni­ków za­pa­le­nia (p<0,001).³⁴

W ba­da­niu kli­nicz­nym II fa­zy prze­pro­wa­dzo­nym z ran­do­mi­za­cją i kon­tro­lo­wa­nym pla­ce­bo Tseng i wsp.³⁵ oce­nia­li efek­ty le­cze­nia pra­wa­sta­ty­ną w daw­ce 40 mg/24 h przez 14 dni u 80 pa­cjen­tów z krwa­wie­niem pod­pa­ję­czy­nów­ko­wym. Do chwi­li wy­pi­su ze szpi­ta­la czę­stość wy­stę­po­wa­nia cięż­kie­go skur­czu na­czyń u pa­cjen­tów le­czo­nych pra­wa­sta­ty­ną zmniej­szy­ła się o 42% (p=0,04). Czas ho­spi­ta­li­za­cji uległ skró­ce­niu, czę­stość wy­stę­po­wa­nia opóź­nio­nych de­fi­cy­tów nie­do­krwien­nych zmniej­szy­ła się o 83% (p<0,001), a umie­ral­ność – o 75% (p=0,037). Ba­da­cze stwier­dzi­li, że oce­nia­ne le­cze­nie by­ło bez­piecz­ne i sku­tecz­ne, a uzy­ska­ne wy­ni­ki za­le­ża­ły od ple­otro­po­wych dzia­łań pra­wa­sta­ty­ny, w tym zwięk­sza­nia ak­tyw­no­ści eNOS, wpły­wu na sta­bil­ność na­czy­nio­ru­cho­wą oraz zmniej­sza­nia ak­tyw­no­ści iNOS i zwią­za­ne­go z tym dzia­ła­nia wol­nych rod­ni­ków tle­no­wych.³⁵

Cho­ro­by neu­ro­de­ge­ne­ra­cyj­ne

Cho­ro­by neu­ro­de­ge­ne­ra­cyj­ne, ta­kie jak cho­ro­ba Al­zhe­ime­ra, otę­pie­nie o etio­lo­gii na­czy­nio­wej, cho­ro­ba Par­kin­so­na i zwią­za­ne z nią otę­pie­nie, a tak­że otę­pie­nie z ciał­ka­mi Le­wy’ego, za­zwy­czaj ujaw­nia­ją się wie­le lat po tym, jak pier­wot­ne czyn­ni­ki etio­pa­to­ge­ne­tycz­ne spo­wo­do­wa­ły ak­ty­wa­cję ka­ska­dy pa­to­ge­ne­zy, do­pro­wa­dza­jąc do uszko­dze­nia i dys­funk­cji neu­ro­nów.¹¹ Cho­ro­ba Al­zhe­i-me­ra jest naj­czę­ściej wy­stę­pu­ją­cym ty­pem otę­pie­nia. Ob­ser­wu­je się ją u 4,5 mln Ame­ry­ka­nów, a czę­stość jej wy­stę­po­wa­nia wśród osób w wie­ku ≥85 lat wy­no­si ok. 40%.⁷ Cha­rak­te­ry­zu­je się na­gro­ma­dze­niem pły­tek β­-amy­lo­idu (Aβ) skła­da­ją­cych się z po­za­ko­mór­ko­wych agre­ga­tów nie­pra­wi­dło­wych bia­łek włó­kien­ko­wych, któ­re – jak się wy­da­je – uru­cha­mia­ją róż­ne ele­men­ty wspól­nej ka­ska­dy pa­to­ge­ne­tycz­nej ob­ser­wo­wa­nej rów­nież w in­nych cho­ro­bach neu­ro­de­ge­ne­ra­cyj­nych. Cho­ro­ba Al­zhe­ime­ra ob­ja­wia się po­stę­pu­ją­cą dys­funk­cją po­znaw­czą, a w ba­da­niu sek­cyj­nym stwier­dza się pa­to­lo­gicz­ne na­gro­ma­dze­nie pep­ty­dów Aβ o dłu­go­ści 40 i 42 ami­no­kwa­sów (Aβ 40/42) oraz splo­ty neu­ro­fi­bry­lar­ne, utra­tę neu­ro­nów, gle­jo­zę i współ­ist­nie­ją­cy za­nik.⁷ In­gles­son i wsp.¹⁰ w ba­da­niu kli­nicz­no­-kon­tro­l­nym w gru­pie 109 pa­cjen­tów scha­rak­te­ry­zo­wa­li prze­bieg na­tu­ral­ny cho­ro­by Al­zhe­ime­ra, obej­mu­ją­cy gro­ma­dze­nie się pep­ty­dów Aβ, utra­tę po­łą­czeń sy­nap­tycz­nych, gle­jo­zę oraz po­wsta­wa­nie splo­tów neu­ro­fi­bry­lar­nych. Gro­ma­dze­nie się pep­ty­du Aβ 40/42 roz­po­czy­na się bar­dzo wcze­śnie w prze­bie­gu cho­ro­by Al­zhe­ime­ra, już w okre­sie pro­dro­mal­nym, w któ­rym nie wy­stę­pu­ją ob­ja­wy kli­nicz­ne. Do mo­men­tu, w któ­rym za­czy­na­ją się po­ja­wiać ob­ja­wy po­gor­sze­nia czyn­no­ści po­znaw­czych, wy­stę­pu­je już „efekt pu­ła­pu” w od­nie­sie­niu do ilo­ści pep­ty­du Aβ 40/42, któ­ra mo­że na­gro­ma­dzić się w mó­zgu. Wy­da­je się, że osią­ga ona kry­tycz­ną war­tość pro­go­wą, a na­stęp­nie sta­bi­li­zu­je się w cza­sie dal­szej eska­la­cji ka­ska­dy pa­to­ge­ne­tycz­nej, co pro­wa­dzi do uszko­dze­nia neu­ro­nów.¹⁰

W wie­lu ba­da­niach przed­kli­nicz­nych i ob­ser­wa­cyj­nych uzy­ska­no da­ne po­zwa­la­ją­ce są­dzić, że sta­ty­ny mo­gą wpły­wać na cho­ro­bę Al­zhe­ime­ra. Zwią­zek z hi­per­cho­le­ste­ro­le­mią za­ob­ser­wo­wa­no u pa­cjen­tów z al­le­lem ε4 apo­li­po­pro­te­iny E, któ­ry wią­że się ze zwięk­szo­nym ry­zy­kiem cho­ro­by Al­zhe­ime­ra o póź­nym po­cząt­ku, a tak­że ze zwięk­szo­nym stę­że­niem cho­le­ste­ro­lu w su­ro­wi­cy i wy­ni­ka­ją­cym z te­go roz­wo­jem miaż­dży­cy.⁷ W ba­da­niach prze­pro­wa­dzo­nych na my­szach trans­ge­nicz­nych (tg2576) wy­ka­zu­ją­cych eks­pre­sję ludz­kie­go biał­ka pre­kur­so­ro­we­go amy­lo­idu wy­ka­za­no, że po­ży­wie­nie o du­żej za­war­to­ści cho­le­ste­ro­lu in­du­ku­je ta­ką ak­tyw­ność tra­wie­nia te­go biał­ka przez se­kre­ta­zy, któ­ra sprzy­ja wy­twa­rza­niu pep­ty­du Aβ 40/42, co po­wo­du­je two­rze­nie się włó­kie­nek, ak­ty­wu­je po­wsta­wa­nie splo­tów neu­ro­fi­bry­lar­nych oraz uru­cha­mia póź­niej­sze ele­men­ty ka­ska­dy pa­to­ge­ne­tycz­nej.³⁶ Pep­ty­dy Aβ są tra­wio­ne przez gru­pę se­kre­taz w czę­ści bło­ny ko­mór­ko­wej neu­ro­nów zwa­nej tra­twą li­pi­do­wą. W wa­run­kach pra­wi­dło­wych wią­że się to z pew­ną asy­me­trią roz­kła­du cho­le­ste­ro­lu mię­dzy cy­to­zo­lo­wą a ze­wnętrz­ną war­stwą bło­ny ko­mór­ko­wej, na­to­miast w wa­run­kach pa­to­lo­gicz­nych ten wła­ści­wy sto­su­nek ule­ga za­bu­rze­niu, co pro­wa­dzi do de­sta­bi­li­za­cji pra­wi­dło­wej se­kre­ta­zy α i po­wsta­wa­nia nie­pra­wi­dło­wych pro­duk­tów tra­wie­nia przez se­kre­ta­zy β i γ.⁷

W ba­da­niu in vi­tro w pier­wot­nych ho­dow­lach neu­ro­nów hi­po­kam­pa i mie­sza­nych ko­mó­rek ko­ry mó­zgu stwier­dzo­no, że sym­wa­sta­ty­na znacz­nie zmniej­sza­ła stę­że­nie pep­ty­dów Aβ. U świ­nek mor­skich, któ­re otrzy­my­wa­ły sym­wa­sta­ty­nę w bar­dzo du­żej daw­ce, za­ob­ser­wo­wa­no znacz­ne zmniej­sze­nie stę­że­nia pep­ty­dów Aβ w mó­zgu i pły­nie mó­zgo­wo­-rdze­nio­wym. Uzy­ska­ne wy­ni­ki wska­zu­ją, że sym­wa­sta­ty­na zmniej­sza syn­te­zę cho­le­ste­ro­lu de no­vo w mó­zgu, a tak­że wy­wo­łu­je zmia­ny na po­zio­mie tratw li­pi­do­wych, zmie­nia­jąc sto­su­nek za­war­to­ści cho­le­ste­ro­lu w cy­to­zo­lo­wej i ze­wnętrz­nej war­stwie bło­ny ko­mór­ko­wej oraz sprzy­ja­jąc tra­wie­niu biał­ka pre­kur­so­ro­we­go amy­lo­idu przez se­kre­ta­zę α.¹⁵ W ba­da­niach wy­ko­rzy­stu­ją­cych ludz­kie ho­dow­le ko­mór­ko­we stwier­dzo­no, że sta­ty­ny zmniej­sza­ją eks­pre­sję IL­-1β, iNOS, TNF­-α i IL­-6 w mi­kro­gle­ju, wpły­wa­jąc w ten spo­sób na cy­to­ki­ny o dzia­ła­niu pro­za­pal­nym ak­ty­wo­wa­ne przez tok­sycz­ny pep­tyd Aβ 40/42.³⁷

We wcze­snych ba­da­niach ob­ser­wa­cyj­nych uzy­ska­no da­ne wska­zu­ją­ce na istot­ną za­leż­ność mię­dzy sto­so­wa­niem sta­tyn a wy­stę­po­wa­niem otę­pie­nia.⁷ W me­ta­ana­li­zie tych ba­dań stwier­dzo­no, że le­cze­nie sta­ty­na­mi wią­za­ło się z mniej­szym ry­zy­kiem cho­ro­by Al­zhe­ime­ra (RR 0,43, 95% CI, 0,31-0,62).³⁸ W póź­niej­szych pro­spek­tyw­nych ba­da­niach ko­hor­to­wych oraz kon­tro­lo­wa­nych pró­bach kli­nicz­nych z ran­do­mi­za­cją prze­pro­wa­dzo­nych w kar­dio­lo­gii, w któ­rych oce­nia­no dys­funk­cję po­znaw­czą ja­ko dru­go­rzę­do­wy pa­ra­metr oce­ny koń­co­wej, nie uda­ło się jed­nak po­twier­dzić związ­ku mię­dzy sto­so­wa­niem sta­tyn a za­pa­dal­no­ścią na otę­pie­nie.⁷

Naj­now­sze ba­da­nia ob­ser­wa­cyj­ne wska­zu­ją jed­nak na wy­raź­ny zwią­zek mię­dzy ty­mi czyn­ni­ka­mi, a tak­że zwią­zek mię­dzy za­pa­le­niem, cho­le­ste­ro­lem i stre­sem oksy­da­cyj­nym. W ba­da­niu Ho­no­lu­lu/Asia Aging Stu­dy, obej­mu­ją­cym 1050 męż­czyzn,³⁹ oce­na stę­że­nia CRP w prób­kach su­ro­wi­cy po­bra­nych 25 lat wcze­śniej wy­ka­za­ła jed­no­znacz­ną za­leż­ność mię­dzy gór­nym ter­cy­lem roz­kła­du stę­że­nia CRP a wy­stą­pie­niem otę­pie­nia nie­za­leż­nie od czyn­ni­ków ry­zy­ka cho­rób ser­co­wo­-na­czy­nio­wych. Do­ty­czy­ło to za­rów­no cho­ro­by Al­zhe­ime­ra, jak i otę­pie­nia o etio­lo­gii na­czy­nio­wej. Ry­zy­ko otę­pie­nia w gru­pie z naj­więk­szym stę­że­niem CRP by­ło ok. trzy­krot­nie więk­sze niż w gru­pie z naj­mniej­szym stę­że­niem CRP.³⁹ W wie­lu ba­da­niach wy­ka­za­no, że za­rów­no cho­ro­ba Al­zhe­i-me­ra, jak i otę­pie­nie o etio­lo­gii na­czy­nio­wej cha­rak­te­ry­zu­ją się ta­kim sa­mym pro­fi­lem czyn­ni­ków ry­zy­ka na­czy­nio­we­go. Moż­na więc są­dzić, że w pa­to­ge­ne­zie ja­kąś ro­lę mo­że od­gry­wać hi­po­per­fu­zja, wtór­na do cho­ro­by na­czyń.⁷

W nie­daw­no prze­pro­wa­dzo­nym ba­da­niu, w któ­rym przez 6 lat oce­nia­no spo­ży­cie mie­dzi, tłusz­czów i cho­le­ste­ro­lu u 3718 pa­cjen­tów, stwier­dzo­no, że oso­by spo­ży­wa­ją­ce naj­wię­cej mie­dzi i tłusz­czów na­sy­co­nych cha­rak­te­ry­zo­wa­ły się naj­więk­szym ry­zy­kiem póź­niej­sze­go wy­stą­pie­nia otę­pie­nia, a ob­ser­wo­wa­ne u nich po­gor­sze­nie czyn­no­ści po­znaw­czej by­ło rów­no­waż­ne efek­to­wi po­sta­rze­nia się o 19 lat.¹³ W naj­więk­szym i naj­wszech­stron­niej­szym z do­tych­cza­so­wych ba­dań ob­ser­wa­cyj­nych, Mul­ti­-In­sti­tu­tio­nal Re­se­arch in Al­zhe­imer’s Ge­ne­tic Epi­de­mio­lo­gy (MI­RA­GE), spon­so­ro­wa­nym przez NIH,¹⁷ uczest­ni­czy­ło 2378 pa­cjen­tów, u któ­rych oce­nia­no sto­so­wa­nie sta­tyn przed wy­stą­pie­niem otę­pie­nia, po­słu­gu­jąc się me­to­do­lo­gią ba­da­nia kli­nicz­no­-kon­tro­l­ne­go. U pa­cjen­tów le­czo­nych sta­ty­na­mi stwier­dzo­no względ­ne zmniej­sze­nie ry­zy­ka otę­pie­nia o 39% (OR 0,61; 95% CI: 0,38-0,98).¹⁷

Do­tych­czas prze­pro­wa­dzo­no tyl­ko jed­no ma­łe, wstęp­ne kon­tro­lo­wa­ne ba­da­nie z ran­do­mi­za­cją u 67 pa­cjen­tów z cho­ro­bą Al­zhe­ime­ra o nie­wiel­kim lub umiar­ko­wa­nym na­si­le­niu, któ­rzy przez 12 mie­się­cy otrzy­my­wa­li ator­wa­sta­ty­nę w daw­ce 80 mg/24h lub pla­ce­bo. Oce­nia­no na­si­le­nie cho­ro­by Al­zhe­ime­ra, a tak­że wy­ni­ki uzy­ska­ne m.in. w sub­ska­li czyn­no­ści po­znaw­czych (ADAS­-cog – Al­zhe­imer’s Di­se­ase As­ses­sment Sca­le – Co­gni­ti­ve Sub-­sca­le) oraz ska­lach Ge­ria­tric De­pres­sion Ra­ting Sca­le i Neu­rop­sych In­ven­to­ry. Za­ob­ser­wo­wa­no ko­rzyst­ne tren­dy w kil­ku ska­lach czyn­no­ścio­wych. Po 6 i 12 mie­sią­cach róż­ni­ca w ska­li ADAS­-cog mię­dzy gru­pą le­czo­ną ator­wa­sta­ty­ną a gru­pą kon­tro­l­ną wy­nio­sła 3,5 pkt (p<0,003).⁴⁰

Nie­pra­wi­dło­we gro­ma­dze­nie się bia­łek ob­ser­wu­je się w kil­ku cho­ro­bach neu­ro­de­ge­ne­ra­cyj­nych, w tym w cho­ro­bie Par­kin­so­na i za­ni­ku wie­lo­na­rzą­do­wym. Zba­da­no trans­ge­nicz­ny my­si mo­del, w któ­rym wy­wo­ła­no eks­pre­sję ludz­kiej α­-sy­nu­kle­iny (two­rzą­cej nie­pra­wi­dło­we biał­ko cia­łek Le­wy’ego), i w ten spo­sób uzy­ska­no mo­del za­ni­ku wie­lo­na­rzą­do­we­go z ce­cha­mi par­kin­so­ni­zmu. Ba­da­ne zwie­rzę­ta umie­ra­ły przed­wcze­śnie, wy­ka­zu­jąc cięż­kie de­fi­cy­ty neu­ro­lo­gicz­ne. Eks­pre­sja wtrę­tów α-sy­nu­kle­iny po­wo­do­wa­ła zwy­rod­nie­nie neu­ro­nów, któ­re obej­mo­wa­ło wie­le aspek­tów ka­ska­dy pa­to­ge­ne­tycz­nej ob­ser­wo­wa­nej rów­nież w cho­ro­bie Al­zhe­ime­ra i otę­pie­niu o etio­lo­gii na­czy­nio­wej.⁴¹ W szczu­rzym mo­de­lu cho­ro­by Par­kin­so­na sym­wa­sta­ty­na od­wra­ca­ła zmniej­sze­nie eks­pre­sji re­cep­to­rów D­-1 i D­-2 w ko­rze przed­czo­ło­wej, co od­po­wia­da od­wró­ce­niu dys­funk­cji po­znaw­czej zwią­za­nej z otę­pie­niem w prze­bie­gu cho­ro­by Par­kin­so­na. Ten ko­rzyst­ny efekt wy­ni­kał ze zwięk­sze­nia ak­tyw­no­ści eNOS w ko­rze przed­czo­ło­wej.⁴²