Alergia krzyżowa to odpowiedź immunologiczna wytworzona pierwotnie przez konkretny alergen, a następnie wywoływana przy kontakcie z innym antygenem o podobnej budowie, pochodzącym z innego źródła.¹ Reakcja ta ma ogromne znaczenie w wielu chorobach o podłożu immunologicznym, w tym w chorobach alergicznych. Wpływa na diagnostykę i terapię. Stanowi również poważny problem kliniczny, powodujący wystąpienie i nasilanie objawów alergicznych.

Wprowadzenie

Na znaczenie alergii krzyżowej w powstawaniu chorób alergicznych zwrócono uwagę już w latach 40 XX w. Pojawiły się wtedy doniesienia, że u osób uczulonych na pyłki roślin objawy choroby nasilają się często po zjedzeniu niektórych owoców.² Jednocześnie szwedzki badacz Carl Juhlin-Dannfelt zauważył, że objawy pyłkowicy nasilane są przez dodatkowe czynniki. W tamtych czasach nie był jednak w stanie dokładnie określić ich natury i źródła, dlatego określił je jako „czynniki utrudniające rozpoznanie”.³ Postęp medycyny, jaki dokonał się od tamtych czasów, spowodował, że obecnie alergia krzyżowa jest już zjawiskiem zrozumiałym. Wydaje się, że nowe odkrycia (np. diagnostyka molekularna) przyniosą jeszcze lepsze zrozumienie tego faktu.

Istotą kliniczną alergii krzyżowej jest jednoczesne wystąpienie lub nasilenie objawów alergicznych u osoby uczulonej na alergeny pokarmowe, wziewne i kontaktowe. Objawy kliniczne mogą się pojawić nawet bez wcześniejszego kontaktu ze źródłem tego czynnika. Może to dotyczyć alergenów pochodzących od różnych gatunków biologicznych ze świata roślin i zwierząt, często niespokrewnionych ze sobą. Wbrew pozorom nie jest to zjawisko rzadkie. Szacuje się, że nawet 60% objawów alergii pokarmowej u dzieci, młodzieży i dorosłych związana jest z alergią wziewną. 30% pacjentów z uczuleniem na aeroalergeny odczuwa objawy po spożyciu owoców, warzyw lub orzechów.^4,5 Dodatkowo, jak pokazują badania epidemiologiczne, zwiększa się liczba osób uczulonych na alergeny wziewne, co przekłada się na systematyczne zwiększenie liczby przypadków alergii krzyżowej.⁶

Kliniczne znaczenie reakcji krzyżowych jest niebagatelne. Odpowiadają one za powstawanie zespołów pyłkowo-pokarmowych, których głównym objawem jest zespół anafilaksji jamy ustnej, zwany dawniej zespołem alergii jamy ustnej (OAS – oral allergy syndrome).⁷ Może on występować aż u 80% uczulonych na pyłek brzozy.⁸

Do szczególnych postaci zespołów pyłkowo-pokarmowych należą m.in. zespół lateksowo-owocowy, zespół wieprzowina-sierść kota, zespół mleko krowie-sierść krowy.