Być lekarzem

Zdrowie w świecie nierówności: uwarunkowania społeczne i biologiczne a choroby

Michael Marmot, FRCP, PhD, FFPHM, FMedSci

International Institute for Society and Health oraz Epidemiology and Public Health, University College London, Wielka Brytania

Health in an unequal world: social circumstances, biology and disease Clin Med 2006;6:559-72

Oracje Harveyowskie są wygłaszane corocznie w londyńskim Royal College of Physicians od 1656 r. na mocy aktu wydanego przez Williama Harveya. Artykuł oparty jest na oracji z 2006 r., wygłoszonej 18 października 2006 r. przez Michaela Marmota.

W biednych krajach ludzie umierają niepotrzebnie, co jest tragiczne. W bogatych krajach też obserwuje się wyższą śmiertelność wśród osób o niższym statusie społecznym. Czy istnieje jakiś związek między tymi dwoma zjawiskami: różnicami w dostępie do ochrony zdrowia i rozwarstwieniem społecznym? Można oczywiście twierdzić, że czym innym jest skrajna nędza – brak jedzenia, dachu nad głową, czystej wody i podstawowej opieki medycznej – która rujnuje życie ubogich w krajach rozwijających się, a czym innym upośledzenie społeczne przyczyniające się do pogorszenia zdrowia na przykład we współczesnej Wielkiej Brytanii. Choroby slumsów Nairobi bez wątpienia różnią się od chorób gnębiących niższe warstwy społeczne we wschodnim Londynie czy w Harlemie, różne są też ich bezpośrednie przyczyny.

Mimo wszystko istnieje pewien związek. Niepotrzebne choroby i cierpienia warstw nieuprzywilejowanych są i w krajach biednych, i w bogatych skutkiem niedostatków organizacji społecznej. Jestem przekonany, że istotną przyczyną złego stanu zdrowia jest niezaspokojenie tak podstawowych ludzkich potrzeb jak autonomia, samorealizacja i wolność osobista. Żeby to wyjaśnić, powołam się na dwa bardzo różne źródła. Pierwsze to wyniki moich własnych badań. Szukałem wyjaśnień zdrowotnego rozwarstwienia społecznego obserwowanego w brytyjskich badaniach Whitehall. Fundamentalne znaczenie mają warunki, w jakich ludzie żyją i pracują – szczególny nacisk trzeba tu położyć na kontrolowanie własnego życia i możliwości pełnego zaangażowania w życie społeczne.1 Drugim źródłem są prace ekonomistów Amartyi Sena i Nicholasa Sterna. Sen sugeruje, że rozwój powinniśmy postrzegać jako wolność prowadzenia życia takiego, jakie ludzie sobie z określonych powodów cenią.2 Koncepcja samorealizacji (upodmiotowienia) Sterna jest bliska wolności w ujęciu Sena.3 Bez upodmiotowienia i aktywizacji ludzi, wskazuje Stern, wzrost gospodarczy nie przyniesie poprawy w poziomie zdrowotności i edukacji ani nie pokona biedy.

Zarówno w przypadku rozwarstwienia społeczeństwa pod względem zdrowotnym wewnątrz kraju, jak i różnic we wskaźnikach zdrowotności między państwami zmiana warunków społecznych umożliwiająca ludziom prowadzenie życia „takiego, jakie mają powód cenić” doprowadziłaby do znacznego zmniejszenia nierówności zdrowotnych. W obu przypadkach kluczowe znaczenie ma aktywne uczestnictwo jednostek i wspólnot w podejmowaniu decyzji decydujących o ich życiu.

Zwrócenie uwagi na centralną dla zdrowia rolę wolności jest wyrazem pewnego stanowiska filozoficznego i apelem społecznym. Jest wynikiem syntezy licznych badań medycznych i społecznych. William Harvey, który zapoczątkował tradycję naszych oracji, ...

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Podyplomowa lekcja o istotności środowiska – badania nad migrantami

Jako lekarze jesteśmy nauczani, że na pierwszym miejscu jest pacjent, a po nim długo nic. Poszukiwanie indywidualnych przyczyn choroby nie umniejsza [...]

Nierówności społeczne a zdrowie

Moim punktem wyjścia jest badanie Whitehall, w którym obserwowano brytyjskich urzędników państwowych. Rycina 1 pokazuje wskaźnik 25-letniej śmiertelności mężczyzn, wyjściowo w [...]

Nierówności między krajami

W tabeli 2 przedstawione są wskaźniki przewidywanej długości życia dla niektórych krajów w porównaniu z produktem krajowym brutto (PKB) wg parytetu [...]

Nierówności pod względem zdrowia nie są nieuniknione

Zanim zajmiemy się próbą wyjaśnienia nierówności zdrowotnych i tym, jak można je zmniejszyć, warto sobie jasno powiedzieć, że nie są one [...]

Bieda: brak pieniędzy i coś jeszcze

Postanowiłem znaleźć jedno uniwersalne wyjaśnienie nierówności zdrowotnych przejawiających się katastrofalnymi wskaźnikami długości życia w krajach najbiedniejszych (przewidywane trwanie życia poniżej 40 [...]

Zarys hipotezy wyjaśniającej nierówności zdrowotne między krajami i wewnątrz nich

Zarówno w biednych, jak i bogatych krajach ubóstwo to coś więcej niż brak pieniędzy. Na potrzeby World Development Report z 2000/2001 [...]

Połączenie autonomii i społecznego zaangażowania a poprawa stanu zdrowia

Jedną z dróg prowadzących do poprawy zdrowia jest autonomia i aktywność w połączeniu z zasobami społecznymi. Szreter nie widzi nic dziwnego [...]

Opieka zdrowotna?

Niewiele mówiłem dotychczas o opiece medycznej. Nie ma wątpliwości, że warunkiem poprawy sytuacji zdrowotnej w biedniejszych, ale też i bogatszych krajach [...]

Kreowanie wolności i upodmiotowienia

Jeżeli upodmiotowienie jest tak ważne dla zdrowia, warto spytać, co mu sprzyja. Stern wymienia trzy klasy czynników.3 Do pierwszej należą indywidualne [...]

Badania jako punkt wyjścia do działań

Dla naszej cywilizacji charakterystyczne jest to, że cenimy naukowe podejście samo w sobie. Oświeceniu zawdzięczamy przekonanie, że krytyczne stawianie pytań jest [...]

Lekarze wobec zmian

Często w oracjach Harveyowskich przywoływany jest Rudolph Virchow. Paul Nurse przytoczył na przykład jego słowa o komórkach: „każde zwierzę wydaje się [...]

Do góry