Wprowadzenie

Spondyloartropatie są drugą, co do częstości występowania, grupą artropatii zapalnych. Należą do nich: zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), reaktywne zapalenie stawów, zapalenie stawów kręgosłupa towarzyszące nieswoistemu zapaleniu jelit i łuszczycy, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów skojarzone z zapaleniem przyczepów ścięgnistych i spondyloartropatia niezróżnicowana. Łączna częstość występowania spondyloartropatii sięga 1% populacji.

Cechą wspólną spondyloartropatii jest związek z genem HLA-B27 (tab. 1) i predylekcja do swoistej lokalizacji tkankowej, obejmującej kręgosłup (ryc. 1), duże stawy obwodowe, przyczepy ścięgniste (przyczepy więzadeł lub torebek stawowych do kości) i przedni odcinek błony naczyniowej oka. Choć etiologia spondyloartropatii jest nieznana, wyniki ostatnich badań potwierdziły i częściowo wyjaśniły dominującą rolę procesów dziedziczenia w ZZSK oraz wykazały istotne znaczenie czynnika martwicy nowotworów alfa (TNF-α) w procesie zapalnym. W niniejszym przeglądzie podsumowano powyższe wiadomości, omówiono najnowsze osiągnięcia w zakresie leczenia tych chorób i przedstawiono argumenty uzasadniające konieczność ich wczesnego rozpoznawania.

Patogeneza spondyloartropatii

Czynniki genetyczne

Choć od dawna wiadomo, że u 95% chorych na ZZSK występuje gen HLA-B27, ostatnio staje się coraz bardziej oczywiste, że również inne geny, z których jeszcze nie wszystkie zidentyfikowano, w dużym stopniu przyczyniają się do wystąpienia choroby. Predyspozycja do ZZSK ma charakter głównie genetyczny, co potwierdza wysoki odsetek zachorowań wśród najbliższych krewnych chorych osób. Badania nad dziedziczeniem u bliźniąt wykazują wskaźnik zgodności występowania HLA-B27 rzędu 63% u par bliźniąt monozygotycznych i rzędu 23% u par bliźniąt dizygotycznych.¹ Dane pochodzące z badań nad ryzykiem nawrotu wśród bliźniąt sugerują, że dziedziczność ZZSK przekracza 92% i że HLA-B27 odpowiada za mniej niż połowę wielogenowego wpływu genetycznego. Do rozwoju ZZSK dochodzi zaledwie u 2-8% osób posiadających HLA-B27, tak więc na podatność na spondyloartropatie wpływają także inne geny, należące lub nie do głównego układu zgodności tkankowej. Modelowa koncepcja zakłada przypuszczalny udział pięciu innych genów. Zmienność alleliczna samego HLA-B27 przyczynia się ponadto do zróżnicowanej podatności na ZZSK.

Spośród dodatkowych związków HLA opisano dotychczas HLA-B*60, HLA-DR1 i HLA-DR2. Do wystąpienia ZZSK predysponuje prawdopodobnie przynajmniej jeden dodatkowy gen na chromosomie 6. Do badanych potencjalnych kandydatów należy locus czynnika martwicy...