Najczęstsze objawy czynnościowe ze strony dolnego odcinka przewodu pokarmowego można podzielić na trzy grupy:

• bóle brzucha lub wzdęcia
• zaburzenia rytmu wypróżnień: zaparcia, zwiększona częstość wypróżnień lub oddawanie stolców o luźnej konsystencji
• uczucie niepełnego wypróżnienia i wydalanie zwiększonej ilości śluzu.

Zazwyczaj występuje kilka objawów jednocześnie, tak jest np. w zespole jelita drażliwego, w którym bólowi brzucha może towarzyszyć dowolny z wymienionych objawów. Badania populacyjne wskazują, że podobne dolegliwości występują często, wśród Brytyjczyków u ok. 20% osób.

Etiologia

Etiologii chorób czynnościowych dolnego odcinka przewodu pokarmowego poświęcono wiele badań i wiadomo już, że istotną rolę odgrywają zaburzenia przekaźnictwa w jelitowym i ośrodkowym układzie nerwowym (rdzeniu kręgowym i mózgu). Coraz lepsze zrozumienie złożonych zależności między stresem i zaburzeniami nastroju a aktywnością autonomicznego układu nerwowego, wrażliwością układu jelitowego i perystaltyką pozwoliło wysunąć hipotezę, że zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego są wynikiem działania czynników natury psychologicznej i zaburzeń jelitowych (ryc. 1). Nie jest możliwe uzyskanie całkowitej poprawy przy zastosowaniu jednego leku (lub jednej metody terapeutycznej), dlatego leczenie ukierunkowane jest na zwalczanie poszczególnych objawów, najczęściej bólu, zaparcia i biegunki.

Ogólne zasady postępowania

Kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego ma stanowcze, ale i pełne empatii zapewnienie pacjenta o braku zagrożeń, z uwzględnieniem jego indywidualnych dolegliwości, przekonań i niepokojów. Ważne jest, by wyjaśnić, że zaburzenia mają charakter łagodny i rokowanie jest korzystne. Należy poinformować pacjenta, że w okresie 30 lat od wystąpienia zaburzeń tylko u 2% chorych konieczna jest weryfikacja rozpoznania. Niestety u 88% osób zaburzenia żołądkowo-jelitowe powracają, dlatego pacjent powinien mieć świadomość przewlekłego i nawrotowego charakteru tej choroby.²

Obecność objawów alarmujących nakazuje wykonanie badań serologicznych i endoskopii przewodu pokarmowego w celu wykluczenia choroby organicznej. Nie należy wykonywać zbyt wielu badań u młodszych pacjentów, ponieważ może to nasilić lęk i podważyć zaufanie do lekarza. Ważne, zwłaszcza w przypadku niewielkiej niedokrwistości, by wykluczyć celiakię. Histologiczne cechy choroby trzewnej stwierdza się u około 5% pacjentów spełniających kryteria diagnostyczne zespołu jelita drażliwego i jedynie u 0,5% zdrowej populacji.²