Temat numeru
Działania niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych
dr n. med. Jerzy Tyszkiewicz1
dr hab. n. med. Ewa Widy-Tyszkiewicz2
Działania niepożądane NLPZ bywają przyczyną wielu powikłań. Mogą istotnie wpłynąć na przebieg choroby wyjściowej, obniżyć jakość życia, a nawet doprowadzić do jego skrócenia.
CELE ARTYKUŁU
Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:
- rozpoznać najczęstsze działania niepożądane NLPZ
- omówić strategię zapobiegania działaniom niepożądanym NLPZ
- wdrożyć leczenie najczęstszych działań niepożądanych NLPZ
- rozpoznać działania niepożądane NLPZ wymagające pilnego skierowania do szpitala
Wprowadzenie
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to jedna z najczęściej stosowanych grup leków. Wykorzystywane są jako leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, w mniejszym zaś stopniu jako środki przeciwgorączkowe. Starzejącej się populacji towarzyszą bolesne dolegliwości zwyrodnieniowe i reumatyczne, ciągle zwiększa się zatem zapotrzebowanie na leki o takim działaniu.
Większość obecnie stosowanych NLPZ hamuje aktywność syntazy prostaglandyn (PGG/H2), zwaną cyklooksygenazą (COX – cyclooxygenase). Prostaglandyny pełnią różnorodne funkcje fizjologiczne. Stanowią barierę ochronną, która zapobiega owrzodzeniom błony śluzowej żołądka, i decydują w znacznym stopniu o perfuzji nerek, zwłaszcza w stanach jej zagrożenia. Dlatego NLPZ zwiększają ryzyko choroby wrzodowej żołądka i zazwyczaj odwracalnej dysfunkcji nerek. Ponadto uważa się, że stosowanie wszystkich NLPZ, choć w różnym stopniu jako efekt klasy, zwiększa istotnie ryzyko działań niepożądanych ze strony układu krążenia i przewodu pokarmowego.
Farmakologiczna rola prostaglandyn. Mechanizm działania
Istnieją co najmniej dwie izoformy COX: cyklooksygenaza-1 (COX-1) i cyklooksygenaza-2 (COX-2), które są kodowane przez różne geny. Różnią się one także dystrybucją i ekspresją tkankową. COX-1 u ludzi jest enzymem konstytutywnym kodowanym przez gen PTGS1 znajdujący się na dziewiątym chromosomie, COX-2 kodowana jest przez indukowany gen PTGS2 zlokalizowany na pierwszym chromosomie. Opisano także kilka pochodnych form enzymów: COX-3 – produkt genu PTGS1 powstały w wyniku alternatywnego szlaku modyfikacji posttranskrypcyjnych, oraz dwa mniejsze białka częściowe PCOX-1A i PCOX-1B, których rola fizjologiczna i dystrybucja tkankowa nie zostały w pełni opisane.
Cyklooksygenazy przekształcają kwas arachidonowy w prostaglandyny, tromboksany i prostacykliny. Prostaglandyna H2 przy współudziale COX i hydroksyperoksydazy jest metabolizowana z kolei do szeregu prostanoidów, tj. tromboksanu A2 (TxA2), prostaglandyny D2 (PGD2), prostacykliny I2 (PGI2), prostaglandyny E2 (PGE2) i prostaglandyny F2 (PGF2). Największą rolę odgrywają COX-1 i COX-2; COX-3 jest izoformą COX-1 o przypuszczalnym ośrodkowym działaniu przeciwgorączkowym, której działanie u ludzi nie zostało całkowicie zbadane.
