Farmakoterapia

Analgetyki opioidowe w bólu towarzyszącym chorobie nowotworowej

dr n. med. Jarosław Woroń

Klinika Intensywnej Terapii Interdyscyplinarnej, Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum w Krakowie

Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii, Wydział Lekarski, Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum w Krakowie

Szpital Uniwersytecki w Krakowie

Adres do korespondencji: dr n. med. Jarosław Woroń, Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Wydziału Lekarskiego UJ CM, ul. Śniadeckich 10, 31-531 Kraków; e-mail: farmakologiawpraktyce@woron.eu

Analgetyki opioidowe (AO) są jedną z podstawowych grup leków stosowanych w uśmierzaniu bólu u chorych na nowotwór. Zgodnie z opublikowaną przez WHO w 1986 r. drabiną analgetyczną są zalecane w leczeniu bólu o umiarkowanym i silnym natężeniu, który dotyka aż 70-90% pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową.1,2

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

  • przedstawić wskazania do rozpoczęcia leczenia opioidami
  • włączyć leczenie opioidami, przepisując odpowiednią receptę
  • rozpoznać wskazania inne niż nowotworowe do leczenia opioidami
  • omówić problem opóźniania leczenia opioidami przez niektórych lekarzy

Wprowadzenie

Jak pokazuje doświadczenie kliniczne, racjonalna, prowadzona zgodnie z zaleceniami farmakoterapia poparta dobrą znajomością mechanizmów działania leków, ich farmakologii oraz profilu bezpieczeństwa, a także interakcji z innymi grupami równocześnie stosowanych leków, pozwala skutecznie łagodzić dolegliwości bólowe u większości pacjentów.

AO stanowią grupę leków, które różnią się od siebie powinowactwem do trzech typów receptorów opioidowych: μ, δ, ĸ. Mogą także różnić się powinowactwem do podtypów receptora μ: μ1, μ2, μ3, rodzajem interakcji z receptorami opioidowymi (agoniści, częściowi agoniści, antagoniści), właściwościami fizykochemicznymi cząsteczki (wielkość, lipofilność), okresem półtrwania i charakterystyką farmakokinetyczną.1,3

Dla AO istotne jest także oddziaływanie tej grupy leków na zstępujące układy kontroli bólu (chlorowodorek tramadolu, tapentadol) i receptory dla aminokwasów pobudzających, np. N-metylo-D-asparaginianowego (NMDA, metadon).

Podział opioidów

Ze względu na siłę działania przeciwbólowego AO dzieli się na słabe i silne. Podział ten wydaje się szczególnie użyteczny dla codziennej praktyki klinicznej. Dostępnymi w Polsce słabymi lekami opioidowymi są kodeina, dihydrokodeina i tramadol, natomiast do silnych należą: morfina, fentanyl, buprenorfina, metadon, tapentadol, oksykodon, połączenie oksykodonu z naloksonem i nalbufina.1

W praktyce leczenia bólu posługujemy się pięcioma podstawowymi zasadami farmakoterapii przeciwbólowej:1,2,4

1. Podawanie analgetyków doustnie, jeśli tylko jest to możliwe i akceptowalne dla chorego. Alternatywne drogi to szczególnie przezskórna i podskórna – są one uzasadnione w określonych sytuacjach, np. przy zaburzeniach wchłaniania leku z przewodu pokarmowego (np. wymioty) lub zaburzeniach połykania. Ostatni przypadek obserwowany jest typowo w okresie agonii. Wtedy zaleca się raczej zamianę drogi doustnej na podskórną, a nie rozpoczynanie terapii przy użyciu form transdermalnych. W kryzysie bólowym zaleca się podawanie parenteralne (przede wszystkim dożylne) AO, pozwalające na szybkie miareczkowanie leku i uzyskanie efektywnego stężenia przeciwbólowego.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Słabe analgetyki opioidowe

DHC jest pochodną kodeiny, która powstaje przez uwodornienie podwójnego wiązania w głównym łańcuchu cząsteczki kodeiny. Metabolizm dihydrokodeiny jest podobny do metabolizmu kodeiny, [...]

Silne analgetyki opioidowe

Morfina jest agonistą receptora opioidowego μ. Następstwem tego jest liniowa zależność między podaną dawką a efektem przeciwbólowym, co ułatwia stosowanie tego leku. [...]

Zalety doustnego podawania analgetyków opioidowych

Doustna droga stosowania opioidów:

Ból przebijający

Bólem przebijającym nazywamy przemijający, zaostrzający się ból, który występuje podczas bólu nowotworowego, kontrolowanego przy użyciu opioidowych leków przeciwbólowych. W praktyce występuje on [...]

Postępowanie w bólu przebijającym

Zwalczanie bólów przebijających ma niezwykle ważne znaczenie dla funkcjonowania pacjenta. Jak wynika z dostępnych danych, ich występowanie powoduje u chorego koncentrację lękową, bywa [...]
Do góry