Reakcje nadwrażliwości na leki są jedną z form działań niepożądanych leków. Klinicznie przypominają reakcje alergiczne, chociaż ich patomechanizm może być zarówno alergiczny, jak i niealergiczny. Każdy lek może wywołać reakcję nadwrażliwości, ale najczęściej są to antybiotyki (zwłaszcza β-laktamowe) i niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Definicje

Działania niepożądane leków (ADR – adverse drug reaction) ze względu na powszechność występowania i potencjalnie bardzo poważne następstwa są niezwykle istotnym problemem klinicznym, społecznym i ekonomicznym. World Health Organization (WHO) definiuje ADR jako „odpowiedź na lek, która jest szkodliwa, niezamierzona i występuje po podaniu dawek normalnie stosowanych u ludzi w profilaktyce, diagnostyce lub leczeniu chorób albo w celu modyfikacji funkcji fizjologicznych”.¹ Wyróżnia się 6 typów ADR, w tym 2 najczęściej występujące:

• typ A: obejmujący reakcje zależne od właściwości farmakologicznych leku, od podanej dawki, możliwe do przewidzenia
• typ B: grupujący reakcje niezależne od dawki leku, mechanizmu jego działania, niemożliwe do przewidzenia.

Łatwo zauważyć, że opis typu B odpowiada charakterystyce reakcji alergicznej, chociaż w pełni jej nie potwierdza. Dlatego zespół ekspertów International Collaboration in Asthma, Allergy and Immunology (iCAALL), stworzony pod egidą European Academy of Allergy and Clinical Immunology (EAACI) przez przedstawicieli wszystkich największych towarzystw alergologicznych, w swoim raporcie z 2014 r.² rekomenduje, aby wszystkie reakcje polekowe przypominające reakcje alergiczne nazywać reakcją nadwrażliwości na lek (DHR – drug hypersensitivity reaction). Poleca przy tym posługiwać się następującymi definicjami:

• reakcje nadwrażliwości na leki (DHR) – działania niepożądane leków, które klinicznie przypominają reakcje alergiczne
• alergie na leki – DHR, dla których wykazano określony mechanizm immunologiczny (przeciwciała specyficzne dla leku lub limfocyty T).

Jeśli podejrzewa się reakcję alergiczną, jednak bez potwierdzenia jej mechanizmu wynikami odpowiednich testów, należy używać terminu „nadwrażliwość na lek” (DHR). Warto jednak zauważyć, że w niektórych przypadkach DHR obserwuje się częściową zależność od dawki, podobnie jak w przypadku nadwrażliwości na niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Epidemiologia

Doniesienia epidemiologiczne dotyczące ADR, DHR i alergii na leki są niejednoznaczne i obarczone potencjalnie dużym błędem oszacowania. Największe, jednorodne bazy danych znajdują się w USA, gdzie w latach 2002-2005 zarejestrowano 249 633 przypadk...