prof. dr hab. n. med. Tomasz Zieliński

Niewydolność serca staje się epidemią XXI wieku. Obok sukcesów medycyny skutkujących wydłużaniem się czasu życia mężczyzn i kobiet jednym z rosnących problemów zdrowotnych jest niewydolność serca. Wystarczy zauważyć, że jej objawy ma ponad 10% osób >65 r.ż., a u co czwartej pojawią się one w ciągu życia. Dlatego zasady diagnostyki i leczenia tej choroby powinny być szeroko znane wszystkim praktykującym lekarzom niezależnie od ich specjalności.

W 2016 r. ukazały się nowe zalecenia Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC – European Society of Cardiology) dotyczące diagnostyki i leczenia niewydolności serca.^1,2 Omówiono w nich zasady postępowania zarówno w ostrej, jak i przewlekłej niewydolności.

W przypadku ostrej niewydolności serca autorzy wytycznych zwracają uwagę na ogromne znaczenie szybkiego rozpoznania i wdrożenia leczenia, co pozwala na zmniejszenie uszkodzenia innych narządów wewnętrznych (np. nerek, wątroby, mózgu). Natychmiastowo należy ocenić, czy mamy objawy wstrząsu lub niewydolności oddechowej, oraz spróbować ustalić przyczynę ostrej niewydolności serca. Niezwykle ważne w diagnostyce, co podkreślono w zaleceniach, jest wykorzystanie mnemotechnicznego angielskiego akronimu CHAMP, pozwalającego w ciągu pierwszych minut kontaktu z chorym na wykluczenie głównych przyczyn ostrej niewydolności serca: C – ostry zespół wieńcowy (acute Coronary syndrome), H – niekontrolowane nadciśnienie tętnicze (Hypertension emergency), A – zaburzenia rytmu serca (Arrhythmia), M – ostra przyczyna mechaniczna (acute Mechanical cause), P – zatorowość płucna (Pulmonary embolism). Cała diagnostyka i początek leczenia powinny zamknąć się w 60-120 minutach od chwili wystąpienia objawów ostrej niewydolności serca.

W diagnostyce i terapii przewlekłej niewydolności serca nacisk również powinien być położony na wczesne rozpoczęcie leczenia, które może spowolnić przebieg choroby i opóźnić pojawienie się jej źle rokującej, zaawansowanej postaci. Mimo że kanon leczenia farmakologicznego przewlekłej niewydolności serca obejmujący zastosowanie szeroko dostępnych i relatywnie tanich inhibitorów ACE (lub antagonistów receptora angiotensyny) w skojarzeniu z β-adrenolitykiem i antagonistą receptora mineralokortykosteroidów jest powszechnie znany i nie zmienił się istotnie od ok. 15 lat, to w praktyce nadal w wielu przypadkach dawkowanie tych leków jest dużo niższe od zalecanego w wytycznych. Znacznie częściej wykorzystywane jest leczenie diuretyczne, które powinno być jednak zarezerwowane głównie dla chorych z objawami retencji płynów. W nowych zaleceniach omówiono również nowsze leki podawane w terapii niewydolności serca (takie jak iwabradyna lub inhibitor neprylizyny) i zasady ich stosowania.

Najtrudniejsze i bardzo drogie jest leczenie zaawansowanej postaci niewydolności serca, kiedy pacjenci nie w pełni odpowiadają na terapię farmakologiczną i często są hospitalizowani. Nowe możliwości postępowania niefarmakologicznego obejmują elektroterapię z wszczepianiem układów resynchronizujących (CRT – cardiac resynchronization therapy i CRTD – Cardiac Resynchronization Therapy Defibrillator) oraz w wybranych przypadkach przeszczepienie serca lub długotrwałe wspomaganie lewej komory, pozwalające na funkcjonowanie w warunkach ambulatoryjnych. Zastosowanie i upowszechnienie tych wysoko rozwiniętych metod leczenia rodzi zupełnie nowe problemy dotyczące kwalifikacji do zabiegów, możliwości zapobiegania powikłaniom oraz zapewnienia chorym wyspecjalizowanej opieki. Coraz trudniej jest też zapewnić opiekę paliatywną dla pacjentów, dla których możliwości typowego leczenia objawowego ulegają wyczerpaniu.

Te i inne problemy opieki nad chorymi z niewydolnością serca zostaną omówione bardziej szczegółowo na sesji poświęconej kardiologii podczas Kongresu Akademii Po Dyplomie INTERNA 2018 w dniach 11-12 maja w Warszawie.