Łatwość, z jaką jod dostaje się do organizmu, potęguje rozmiar zniszczeń, które mogą wywołać izotopy promieniotwórcze tego pierwiastka. W związku z tym na całym świecie od lat systematycznie wypracowuje się metody optymalnej ochrony przed napromienieniem izotopami jodu. Trzeba jednak pamiętać, że mimo iż blokowanie jodochwytności tarczycy preparatami jodu stabilnego może przynieść korzystne skutki w razie skażenia jodem promieniotwórczym, to wszystko zależy od przebiegu skażenia. Najnowsze wytyczne World Health Organization z 2017 r., podobnie jak poprzednie, dają wskazówki dotyczące przeciwdziałania nagłym zagrożeniom wynikającym ze skażenia radioaktywnego.

Wprowadzenie

Jod (I, łac. iodum) jest pierwiastkiem chemicznym należącym w układzie okresowym do grupy 17-fluorowców. Jego nazwa pochodzi od starogreckiego ioeides (fioletowy). W naturze występuje tylko jeden trwały izotop tego pierwiastka – ¹²⁷I, natomiast izotopów promieniotwórczych jest więcej: ¹²³I, ¹²⁵I, ¹²⁹I, ¹³¹I. Jod dostaje się do organizmu człowieka głównie przez przewód pokarmowy ze spożytym pokarmem i wodą pitną. Pierwiastek ten może być również absorbowany przez skórę (wchłaniany transdermalnie) i pęcherzyki płucne (wchłaniany drogą inhalacji). Zdolność wychwytu jodu przez gruczoł tarczowy, wbrew gradientowi stężeń (stężenie w osoczu jest 30-40 razy niższe niż w tarczycy), jest znana od dawna i była nazywana w różny sposób: pułapka jodkowa, pompa jodkowa, aktywny transport jodu (iodine trap, iodine pump, active iodine transport). Z roku na rok zwiększa się wiedza na temat szczegółowych mechanizmów tego zjawiska. Obecnie wiadomo, że za transport anionów jodkowych do wnętrza komórki pęcherzykowej tarczycy odpowiedzialne jest specyficzne białko związane z tą błoną, zwane NIS (natrium iodine symporter). Złożone jest ono z 643 aminokwasów i transportuje jednocześnie aniony jodkowe oraz kationy sodowe. Wymieniona cecha jodochwytności dotyczy gruczołu tarczowego, a także w mniejszym stopniu gruczołów piersiowych, ślinianek oraz błony śluzowej żołądka, przy czym jedynie w tarczycy aktywność NIS jest pobudzana przez hormon tyreotropowy (TSH – thyroid stimulating hormone) i tylko tarczyca ma zdolność organifikacji jodu oraz jego przechowywania.

Wymienione powyżej mechanizmy dotyczące wchłaniania jodu do organizmu, jego wychwytu przez tarczycę etc. dotyczą w równym stopniu jodu stabilnego – niepromieniotwórczego, jak również wszystkich jego izotopów emitujących promieniowanie jonizujące. ...