Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS; OA – osteoarthritis) to proces niszczenia chrząstek stawowych, podchrzęstnej warstwy kości i innych struktur stawu, który prowadzi do uszkodzenia anatomicznego stawu, upośledzenia jego czynności ruchowej oraz bólów. Zmianom może wtórnie towarzyszyć zapalenie błony maziowej spowodowane przez produkty rozpadu chrząstki i kości. Występuje zaburzenie równowagi pomiędzy syntezą składników chrząstki stawowej a ich degradacją.

Wprowadzenie

American College of Rheumatology (ACR) określiło chorobę zwyrodnieniową stawów jako „heterogenną grupę schorzeń prowadzących do objawów i zmian stawowych, które są spowodowane defektem integralności chrząstki stawowej, oraz zmian w kości podchrzęstnej i na powierzchni stawowej”.¹ American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS) podała bardziej rozbudowaną definicję: „Choroba zwyrodnieniowa stawów jest wynikiem zarówno mechanicznych, jak i biologicznych procesów, które destabilizują prawidłowy przebieg degradacji oraz syntezy chrząstki stawowej i podchrzęstnej kości. Mimo że może to być zapoczątkowane różnymi czynnikami (genetycznymi, rozwojowymi, metabolicznymi i traumatycznymi), ChZS zajmuje wszystkie tkanki zmienionego stawu. Choroba przejawia się morfologicznymi, biochemicznymi, molekularnymi i biomechanicznymi zmianami zarówno komórek, jak i macierzy, prowadząc do utraty chrząstki stawowej, sklerotyzacji kości podchrzęstnej, tworzenia osteofitów i geod podchrzęstnych. Charakteryzuje się bólem stawów, sztywnością, ograniczeniem ruchomości, trzeszczeniami, czasami występowaniem płynu w stawie i miejscowym zapaleniem o różnym stopniu nasilenia”.²

Obie przedstawione definicje podkreślają, że ChZS nie jest już rozważana jako choroba „degeneracyjna” i „z nadużycia i zużycia”, lecz jest wynikiem aktywnych biochemicznych, biomechanicznych i wewnątrzkomórkowych procesów. W patofizjologii ChZS nie podkreśla się istotnego znaczenia chondrocytów, ale traktuje się ją jako chorobę całego stawu, obejmującego różne jego struktury. Do miejscowego zniszczenia chrząstki stawowej dołączają się: sklerotyzacja podchrzęstnej kości, powstawanie osteofitów, okołostawowe osłabienie mięśni, poluzowanie więzadeł, niewielkie zapalenie błony maziowej stawów, degeneracja łąkotek i zajęcie czuciowego układu nerwowego, co wpływa zarówno na powstanie, jak i progresję choroby.

Choroba zwyrodnieniowa stawów znajduje się wśród 30 przyczyn życia z niepełnosprawnością, a liczba osób, u których notuje się jej występowanie, stale rośnie w związku z istotnie zwiększającym się odsetkiem populacji z otyłością i ze starzeniem się...