Zaostrzenie POChP charakteryzuje się nasileniem duszności, kaszlu, zwiększeniem objętości wykrztuszanej plwociny oraz zmianą jej wyglądu ze śluzowej na ropną. W badaniu przedmiotowym najczęściej stwierdza się nasilenie świstów i furczeń nad polami płucnymi oraz wydłużenie fazy wydechu. U niektórych pacjentów występuje gorączka.

Tradycyjny podział zaostrzeń POChP oraz możliwości zastosowania antybiotyków jest oparty na kryteriach Anthonisena⁸ (tab. 2).

Tabela 1. Najczęstsze przyczyny zaostrzeń przewlekłej obturacyjnej choroby płuc

Zakażenia bakteryjne POChP wywołują większe nasilenie procesów zapalnych w drogach oddechowych, dlatego w ich przebiegu stwierdza się większe stężenie białka C-reaktywnego (CRP – C-reactive protein) w surowicy oraz elastazy neutrofilowej w plwocinie w porównaniu z zaostrzeniami niebakteryjnymi⁹. Bardziej specyficzny dla infekcji bakteryjnych jest wzrost stężenia prokalcytoniny w surowicy.

Narastająca w Europie odporność bakterii na antybiotyki jest istotnym problemem, który może znacząco wpływać na możliwości leczenia chorób zakaźnych. Zagadnienie to stanowi jeden z priorytetów World Health Organization (WHO)¹⁰. Ryzyko powstania lekooporności bakterii na stosowane środki przeciwdrobnoustrojowe powinno być ważnym czynnikiem branym pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu antybiotyku w zaostrzeniu POChP.

Autorzy wytycznych NICE zalecają stosowanie antybiotyku u chorych z ostrym zaostrzeniem POChP po uwzględnieniu:

• nasilenia objawów choroby, zwłaszcza zmiany koloru odkrztuszanej plwociny i zwiększenia jej objętości lub gęstości, która przekracza normalną zmienność w ciągu dnia

• konieczności hospitalizacji z powodu zaostrzenia

• epizodów wcześniejszych zaostrzeń oraz ryzyka wystąpienia powikłań

• wcześniejszych wyników posiewów plwociny

• ryzyka wystąpienia oporności na leki przeciwbakteryjne spowodowanego wielokrotnym stosowaniem antybiotyków.

W wytycznych brytyjskich akcentuje się rolę bezpieczeństwa stosowania antybiotyków oraz działań niepożądanych po ich zastosowaniu. Na szczególną uwagę zasługują następujące obserwacje:

• biegunkę związaną z podawaniem antybiotyku można stwierdzić u 2-25% leczonych w ten sposób chorych, a częstość jej występowania zależy od rodzaju zastosowanego antybiotyku

Tabela 2. Podział zaostrzeń przewlekłej obturacyjnej choroby płuc według kryteriów Anthonisena

• u około 10% ogólnej populacji może wystąpić alergia na penicylinę. Tego rodzaju obawa jest często spowodowana wystąpieniem wysypki skórnej podczas leczenia penicyliną w dzieciństwie. W rzeczywistości jednak u mniej niż 10% osób, które uważają, że są uczulone na penicylinę, występuje reakcja alergiczna na leki z tej grupy¹¹

• u chorych z natychmiastową nadwrażliwością na penicyliny może również występować nadwrażliwość na cefalosporyny i inne antybiotyki β-laktamowe

• antybiotyki makrolidowe należy stosować z rozwagą u osób z predyspozycją do wydłużenia odstępu QT, ponieważ makrolidy mogą powodować wydłużenie repolaryzacji i odstępu QT, co zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych zaburzeń rytmu serca