Jak rozpoznać, że pacjent z zaburzeniami osobowości wymaga skierowania do specjalisty
prof. dr hab. n. med. Łukasz Święcicki
II Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Łukasz Święcicki
II Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii, al. Sobieskiego 9, 02-957 Warszawa
e-mail: swiecick@ipin.edu.pl
- Charakterystyka zaburzeń osobowości w kontekście dychotomii choroba–zdrowie
- Wskazanie cech wspólnych występujących u wszystkich pacjentów z zaburzeniami osobowości niezależnie od ich rodzaju
- Omówienie roli lekarza pierwszego kontaktu w postępowaniu z pacjentami z zaburzeniami osobowości
Zaburzenia osobowości to jedno z najtrudniejszych zagadnień diagnostycznych i największych wyzwań terapeutycznych w całym obszarze psychiatrii. Stwarzają one problem nawet bardzo doświadczonym i wyszkolonym psychiatrom. Jednocześnie są to zaburzenia bardzo rozpowszechnione, dotyczą z pewnością kilku, a może kilkunastu procent osób z populacji ogólnej (w różnym stopniu nasilenia). Trudno się w tej sytuacji dziwić, że lekarz rodzinny może się czuć bezradny w kontakcie z tego typu pacjentami. Celem tego artykułu jest zmniejszenie tego poczucia bezradności, choć obawiam się, że satysfakcjonujące rozwiązanie wszystkich problemów czy też odpowiedź na wszystkie trudne pytania przekraczają dalece moje możliwości.
Czy zaburzenia osobowości są chorobą?
Wydaje się, że to pytanie czysto teoretyczne, jednak w rzeczywistości jest to zagadnienie zupełnie podstawowe. Jeśli zaburzenia osobowości są pewnego rodzaju chorobą, to można do nich przykładać taka samą miarę jak do innych chorób, z którymi stykają się lekarze. Należy więc wskazać typowe (patognomiczne) objawy, ustalić ich przyczynę i przedstawić możliwości leczenia. Tyle tylko, że zaburzenia osobowości chorobą nie są i z definicji w zasadzie być nią nie mogą!
Spójrzmy choćby na definicję osobowości (nie zaburzeń, tylko samej osobowości) zaproponowaną przez prof. Andrzeja Jakubika: „Osobowość to efekt zdolności układu nerwowego do tworzenia złożonych schematów funkcjonalnych w relacji z otoczeniem fizycznym i społecznym. Schematy te ze swej natury są dynamiczne, podlegają rozwojowi i procesowi organizacji”1. Ta całkiem prosta, a mimo to trafna definicja wiele wyjaśnia. Jeśli osobowość to rodzaj zdolności do tworzenia pewnych schematów postępowania w różnych sytuacjach, to można z tego wnioskować, że fakt, czy dany rodzaj osobowości uznamy za prawidłowy, czy nieprawidłowy, nie zależy jedynie od tej struktury, ale także, w różnym stopniu, od sytuacji, z którą musi się mierzyć dana osoba. Innymi słowy: osobowość, która tworzy świetne schematy funkcjonalne podczas walk na froncie, może być zupełnie nieprzydatna do wychowywania małych dzieci, i z pewnością również odwrotnie. Zatem „prawidłowość” osobowości może zależeć od sytuacji.
Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:
Czy zaburzenia osobowości są zdrowiem?
Jeśli więc zaburzenia osobowości nie są chorobą, to czy można w związku z tym uznać, że jest to rodzaj stanu prawidłowego, czyli zdrowia [...]
Czym są zaburzenia osobowości z punktu widzenia dychotomii choroba–zdrowie?
Sądzę, że najwłaściwsze, najbliższe prawdy byłoby przyjęcie, że zaburzenia osobowości to stany dysfunkcjonalne, wywierające niewątpliwie niekorzystny wpływ na wiele obszarów funkcjonowania [...]
Czy jest tylko jedno zaburzenie osobowości?
Już sama definicja zaburzeń osobowości wskazuje, że prawdopodobnie tak nie jest. Rzeczywiście w amerykańskich klasyfikacjach DSM III i DSM IV uwzględniano 14 różnych [...]
Wspólne cechy osób z różnymi zaburzeniami osobowości
Choć poszczególne typy zaburzeń osobowości różnią się od siebie niekiedy bardzo znacznie, czasem można by wręcz odnieść wrażenie – tak jak [...]
Początek problemów
W przypadku zaburzeń osobowości nie można mówić o początku choroby, ponieważ jak już kilkakrotnie wspomniałem, nie są one chorobą. Można jednak zastanowić się, [...]
Najbardziej upośledzona sfera funkcjonowania
Pacjent pytany o to, z czym sobie nie radzi, najczęściej odpowiada, że ze wszystkim (choć często będzie zdania, że to nie jego wina [...]
Stosunek do własnych problemów
Dla osób z zaburzeniami osobowości typowe jest bardzo małe zrozumienie istoty własnych problemów. Taka postawa jest czasem określana jako egosyntoniczna, w odróżnieniu od [...]
Dlaczego lekarz rodzinny miałby się przejmować zaburzeniami osobowości?
Trudno ocenić częstość występowania zaburzeń osobowości, w przypadku osobowości antysocjalnej uważa się np., że występuje ona u 2-4% osób należących do populacji ogólnej5. [...]
Których pacjentów z zaburzeniami osobowości należy kierować do specjalisty?
Samo podejrzenie występowania zaburzeń osobowości nie jest podstawą do kierowania pacjenta do specjalisty. Jak już wspomniano, zaburzenia osobowości występują często, a ich [...]
Czy w ogóle kierować do psychiatry?
Pacjenci z zaburzeniami osobowości z reguły są niechętnie nastawieni do leczenia. Z tego względu skierowanie do psychiatry może być przez nich odbierane jako zbyt [...]
Czy lekarz pierwszego kontaktu powinien rozpoznawać zaburzenia osobowości?
Uważam, że dla dobra pacjentów lekarze pierwszego kontaktu nie powinni stawiać sobie za cel rozpoznawania zaburzeń osobowości. Po pierwsze, ustalenie prawidłowego [...]
Podsumowanie
Zaburzenia osobowości, choć nie są chorobami, stanowią jednak poważny problem między innymi o charakterze zdrowotnym lub quasi-zdrowotnym. Pacjenci nie zgłaszają się wprawdzie [...]
