Diagnostyka laboratoryjna
Przydatność kliniczna i pułapki badań laboratoryjnych tarczycy
dr n. med. Helena Jastrzębska
Klinika Endokrynologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
Adres do korespondencji: dr n. med. Helena Jastrzębska, Klinika Endokrynologii CMKP, ul. Cegłowska 80, 01-809 Warszawa
e-mail: hjastrzebska@cmkp.edu.pl
- Badanie TSH zleca się rutynowo u noworodków (badanie przesiewowe w kierunku wrodzonej niedoczynności tarczycy), u kobiet planujących ciążę i ciężarnych w 8 tygodniu ciąży (zgodnie z polskimi zaleceniami)
- Autoprzeciwciała tarczycowe oznacza się w diagnostyce autoimmunizacyjnej choroby tarczycy, w tym zapalenia Hashimoto i choroby Gravesa-Basedowa
- Tyreoglobulina i kalcytonina pełnią funkcję markerów nowotworowych (odpowiednio w raku zróżnicowanym i w raku rdzeniastym tarczycy)
Fizjologia tarczycy
Syntezą i sekrecją hormonów tarczycy steruje hormon tropowy przysadki – tyreotropina (TSH – thyroid stimulating hormone). Wydzielanie tego hormonu jest stymulowane przez tyreoliberynę (TRH) wytwarzaną w podwzgórzu i hamowane zwrotnie przez hormony tarczycy, co określa się mianem sprzężenia podwzgórzowo-przysadkowo-tarczycowego. W hamowaniu wydzielania TRH biorą udział hormony tarczycy, a także somatostatyna produkowana w podwzgórzu. Obniżenie stężenia TRH powoduje zmniejszoną syntezę TSH, co z kolei redukuje syntezę hormonów tarczycy. TSH wiąże się z receptorem w komórkach tarczycy, czyli w tyreocytach – podjednostka β TSH z podjednostką α receptora dla TSH. W wyniku zmian konformacji układu hormon–receptor aktywacji ulega cyklaza adenylanowa i wytwarzany jest wtórny przekaźnik – cykliczny adenozyno-3′,5′-monofosforan (cAMP). TSH pobudza również przemiany fosfatydyloinozytolu. Podobnie działają przeciwciała stymulujące tarczycę (TSI – thyroid stimulating immunoglobulins). TSH pośredniczy w aktywacji szybkich odpowiedzi komórek tarczycy w takich procesach, jak: zwiększenie gromadzenia jodu, pobudzenie procesu jodowania, uwalnianie jodotyrozyny i jodotyroniny oraz utlenianie glukozy.
TSH stymuluje w gruczole tarczowym produkcję tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3), które stanowią odpowiednio 85-90% i 10-15% hormonów tarczycy powstałych w tym gruczole. T3 to aktywny metabolicznie hormon, który w dużej mierze jest uzyskiwany z ...
Tyreotropina
TSH jest dimeryczną glikoproteiną (28-30 kDa) składającą się z podjednostki α zawierającej 92 aminokwasy (identyczna dla hormonów glikoproteinowych: ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej [hCG – human chorionic gonadotropin], hormonu folikulotropowego...
Ocena stężenia TSH jest badaniem pierwszego wyboru w ocenie zaburzeń czynności tarczycy. Jest niewystarczająca w przypadkach:
- stanów subklinicznych
- we wtórnej niedoczynności tarczycy
- u ciężko chorych hospitalizowanych
- u chorych otrzymujących określone leki
- kontroli leczenia nadczynności tarczycy.
Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:
Tyroksyna i trijodotyronina
W przeszłości większość testów oznaczała stężenia całkowitych hormonów T4 i T3. Ponieważ hormony tarczycy są w znacznej części związane z białkami nośnikowymi, głównie TBG, związki [...]
Tyreoglobulina
Tyreoglobulina jest homodimeryczną glikoproteiną o masie 660 kDa, wytwarzaną wyłącznie przez tyreocyty, w tym także zmutowane w przypadkach zróżnicowanego raka tarczycy brodawkowatego i pęcherzykowego. Okres [...]
Przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej
Przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej są markerem autoimmunizacyjnej choroby tarczycy. Występują u 5-20% populacji ogólnej i prawie zawsze ich miano jest podwyższone u pacjentów z zapaleniem [...]
Przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie
Drugie co do częstości występowania przeciwciało produkowane przeciwko komórkom tarczycy to anty-Tg. Jest ono markerem autoimmunizacyjnej choroby tarczycy. Miano anty-Tg w surowicy [...]
Przeciwciała przeciwko receptorom TSH
TRAb wiążą się z receptorami dla TSH (TSHR). Istnieją trzy rodzaje TRAb: stymulujące, blokujące i neutralne. Najczęściej mamy do czynienia z taką sytuacją kliniczną, [...]
Kalcytonina
Kalcytonina (CT) jest 32-aminokwasowym hormonem polipeptydowym wytwarzanym przez okołopęcherzykowe komórki C tarczycy. Prekursorem kalcytoniny jest prokalcytonina (PCT, 114 aminokwasów). Wydzielanie PCT [...]
Interferencje w oznaczeniach stężeń TSH, fT4 i fT3
Wiele czynników in vitro i in vivo może wpływać (interferować) na oznaczenia laboratoryjne, prowadząc do wyników fałszywie dodatnich lub fałszywie ujemnych. Wśród [...]
Wpływ leków
Interpretacja stężeń TSH i hormonów tarczycy powinna uwzględnić wpływ leków.
Ciąża
Fizjologiczne zmiany w czynności tarczycy podczas ciąży i w okresie poporodowym mogą utrudniać interpretację wyników badań laboratoryjnych. Wysokie stężenie hCG we wczesnej ciąży stymuluje [...]
Zespoły pozatarczycowe
Wyniki badań laboratoryjnych tarczycy mogą być zakłócone u chorych w krytycznym stanie, u których dochodzi do wystąpienia zmian biochemicznych określanych mianem zespołu pozatarczycowego (NTIS [...]
Podeszły wiek
Stężenie TSH rośnie wraz z wiekiem. Wynika to ze zmian w gruczole tarczowym prowadzących do upośledzenia jego czynności hormonalnej oraz ze zmiany czułości [...]
Subkliniczne zaburzenia czynności tarczycy
Wraz ze wzrostem częstotliwości wykonywania badań przesiewowych i rutynowych badań krwi subkliniczne zaburzenia czynności tarczycy rozpoznaje się u większej liczby pacjentów. W subklinicznej nadczynności [...]
Nadczynność tarczycy
W przypadku objawów nadczynności tarczycy badaniem pierwszego wyboru jest oznaczenie stężenia TSH i fT4. Badanie TRAb wykonuje się w celu ustalenia przyczyny nadczynności, ponieważ [...]
Niedoczynność tarczycy
Stężenia TSH i fT4 należy ocenić u chorych z objawami niedoczynności tarczycy. W pierwotnej niedoczynności tarczycy stwierdza się niskie stężenie fT4 i podwyższone TSH. Najczęstszą przyczyną [...]
Guzy tarczycy
U pacjentów z guzkami tarczycy wskazane jest oznaczenie stężenia TSH w celu oceny czynności gruczołu. Nadczynne guzki tarczycy zwykle nie są złośliwe. Wykazano, że [...]
Podsumowanie
Badania laboratoryjne są niezbędne do rozpoznania i monitorowania leczenia nadczynności i niedoczynności tarczycy oraz monitorowania nowotworów tarczycy. Oznaczenie stężenia TSH należy uznać za [...]
