Ich stosowanie w leczeniu bezsenności uzasadniają dane z licznych badań klinicznych. Są to leki opracowane wyłącznie do terapii zaburzeń snu, nie posiadają aktywnych metabolitów i mają korzystne parametry farmakokinetyczne. Niestety podobnie jak w przypadku leków nasennych z grupy pochodnych benzodiazepiny na te preparaty powstaje tolerancja oraz możliwy jest rozwój uzależnienia. Zatem powinny być one stosowane krótkotrwale. Jeśli konieczny jest dłuższy niż 2-6 tygodni okres ich podawania, należy je zalecać doraźnie lub z przerwami, tak aby liczba przyjętych dawek nie przekraczała od 1 do 5 w ciągu tygodnia. Takie przerywane stosowanie leków nasennych jest jak najbardziej możliwe do wprowadzenia, pod warunkiem że lekarz łączy farmakoterapię z leczeniem niefarmakologicznym zgodnym z zasadami CBT-I⁸.

Należy zwrócić uwagę na to, że niebenzodiazepinowe leki nasenne nie są w pełni wymienne, ponieważ różnią się od siebie istotnie właściwościami farmakokinetycznymi – czasem do osiągnięcia maksymalnego stężenia we krwi (T_max) oraz okresem półtrwania (T_1/2). Z tych powodów zaleplon jest lekiem zalecanym do stosowania tylko w zaburzeniach zasypiania, podczas gdy eszopiklon oraz zopiklon są najskuteczniejsze spośród niebenzodiazepinowych leków nasennych w terapii zaburzeń utrzymania snu. Jest to istotna cecha eszopiklonu, ponieważ zaburzenia utrzymania snu są najczęstszym objawem bezsenności. Stwierdza się je u około 70% pacjentów cierpiących na bezsenność, podczas gdy zaburzenia zasypiania występują u 50% chorych, a zła jakość snu u około 40% zgłaszających bezsenność⁹.

Obok wysokiej skuteczności w leczeniu zaburzeń utrzymania snu, które są szczególnie częstym problemem w bezsenności współwystępującej z zaburzeniami psychicznymi i somatycznymi, eszopiklon ma także szereg innych cech wyróżniających go spośród innych leków nasennych. Z perspektywy lekarza psychiatry ważne są badania kliniczne wykonane w grupach pacjentów z bezsennością współistniejącą z depresją lub lękiem. Wykazano w nich, że jednoczesne podawanie eszopiklonu z selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI – selective serotonin reuptake inhibitors) przez 8 tygodni nie tylko prowadzi do istotnej poprawy parametrów decydujących o jakości snu, lecz także w porównaniu ze stosowaniem SSRI w monoterapii zwiększa odsetki pacjentów, którzy reagują na leczenie przeciwdepresyjne i anksjolityczne oraz osiągają stan remisji¹⁰. Dodatkowo eszopiklon jest jedynym lekiem nasennym, w przypadku którego dozwolony jest dłuższy niż 2-6-tygodniowy okres leczenia. W badaniach kontrolowanych placebo u pacjentów z bezsennością leczonych eszopiklonem nie obserwowano narastania tolerancji przez okres do 6 miesięcy. W leczeniu bezsenności współistniejącej z depresją lub lękiem skuteczność i bezpieczeństwo stosowania eszopiklonu w połączeniu z SSRI wykazano dla 8-tygodniowego okresu terapii. Czas trwania badań potwierdzających poprawę parametrów snu w wyniku stosowania eszopiklonu u chorych z bólem w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów oraz u kobiet w okresie okołomenopauzalnym i menopauzalnym wynosił 4 tygodnie. Eszopiklon może być zatem stosowany znacznie dłużej niż inne leki nasenne, szczególnie te z grupy pochodnych benzodiazepin¹¹. Nie oznacza to, że należy to robić. Przeciwnie, jeśli osiągnięta poprawa na to pozwala, wskazane jest jak najszybsze przejście na przerywane przyjmowanie leku, czyli od 1 do 5 razy w tygodniu.

Ważne do omówienia są także dane na temat skuteczności eszopiklonu w indukcji zasypiania i utrzymania snu. Wskazują one, że eszopiklon w dawce 2 mg skraca latencję snu średnio o 14,87 min więcej niż placebo oraz zmniejsza czas czuwania wtrąconego o 10,02 min więcej niż placebo. Stosowanie eszopiklonu w dawce 3 mg prowadzi w porównaniu z placebo do skrócenia latencji snu o 13,63 min oraz czasu czuwania wtrąconego o 15,14 min¹². Należy na te liczby zwrócić uwagę, aby informować pacjentów, czego mogą oczekiwać, przyjmując leki nasenne. Placebo skraca czas zasypiania i wydłuża czas snu w granicach 10-30 min, do tego dochodzi 10-20 min przewagi nad placebo skutecznego i bezpiecznego leku nasennego. Dla osoby śpiącej 6-6,5 h wydłużenie snu po leku nasennym może wynosić zatem 30-60 min. Większa poprawa możliwa jest tylko dla rzeczywiście bardzo krótko śpiących osób (czas snu <5 h). Porównanie eszopiklonu z zolpidemem w skuteczności leczenia zaburzeń utrzymania snu (zwiększenie wydajności snu i zmniejszenie czuwania wtrąconego) wykazało, że dawka 1 mg eszopiklonu ustępuje skutecznością zolpidemowi w dawce 10 mg, podczas gdy dawka 2,5 i 3 mg eszopiklonu ją przewyższa¹³. Wnioski, które płyną z tych danych, wskazują, że u osób, które nie przyjmowały wcześniej leków nasennych, leczenie eszopiklonem należy rozpoczynać od dawki 1-2 mg. W przypadku zaburzeń utrzymania snu, które nie ustąpią w wyniku stosowania niższej dawki leku, należy ją zwiększyć do 2-3 mg. Jeżeli u pacjenta występują tylko zaburzenia zasypiania, korzystniejsze może być natomiast wcześniejsze o 15 min przyjmowanie leku. Dla chorych z zaburzeniami utrzymania snu, którzy już przyjmują leki nasenne, np. zolpidem w dawce 10 mg, w przypadku przejścia na eszopiklon należy początkowo zastosować eszopiklon w dawce 3 mg, a następnie, po uzyskaniu poprawy jakości snu w wyniku leczenia niefarmakologicznego oraz terapii schorzeń współistniejących z bezsennością, obniżyć ją do 1-2 mg. Przy zmianie leczenia z zopiklonu na eszopiklon przeliczenie dawki oraz modyfikacja terapii są jeszcze prostsze – dawkę zopiklonu należy podzielić przez dwa: dawce 7,5 mg zopiklonu odpowiada dawka 3 mg eszopiklonu, a dawce zopiklonu 3,75 mg dawka eszopiklonu 1-2 mg.

Możliwość stosowania eszopiklonu w małej dawce (1 mg) jest szczególnie korzystna w przypadku leczenia osób w wieku >65 r.ż. Osoby w tym wieku najczęściej nie mają problemów z zasypianiem, przeciwnie, często kładą się do snu i zasypiają wieczorem zbyt wcześnie. Ich główną skargą związaną ze snem są natomiast zaburzenia utrzymania snu. Eszopiklon jest skuteczną formą leczenia tych zaburzeń, a możliwość stosowania małej dawki (1-2 mg) powoduje, że ryzyko upadku w przypadku konieczności wstania w nocy z łóżka np. z powodu nokturii jest niższe. Dla małej dawki eszopiklonu niskie jest również ryzyko zbyt długiego działania leku z powodu zmniejszonego metabolizmu leków u osób >65 r.ż.

Korzystną cechą tego leku jest także to, że nie ma konieczności redukcji jego dawki u chorych z łagodnym do umiarkowanego zaburzeniem czynności wątroby oraz z łagodną do umiarkowanej niewydolnością nerek.

Podsumowanie

Bezsenność stała się jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych związanych ze zdrowiem psychicznym. Obok starannej oceny stanu zdrowia w jej diagnostyce konieczne jest uwzględnienie czynników behawioralnych wywołujących i utrwalających zaburzenia snu oraz nieprawidłowych przekonań nasilających lęk i obawy związane z bezsennością. W przypadku bezsenności krótkotrwałej, czyli trwającej poniżej miesiąca, jako standard postępowania należy przyjąć przeprowadzenie psychoedukacji z zakresu higieny snu i czynników regulujących sen połączonej z objawowym stosowaniem leków zarejestrowanych w tym wskazaniu. W przypadku bezsenności przewlekłej samo stosowanie higieny snu oraz leków nasennych nie jest wystarczające. Zalecanym sposobem postępowania jest stosowanie technik terapii poznawczo-behawioralnej bezsenności, staranna ocena i terapia schorzeń współistniejących, optymalnie za pomocą leków, które zarówno leczą współistniejące z bezsennością problemy zdrowotne, jak i poprawiają sen. Przykładem jest leczenie depresji sedatywnymi lekami przeciwdepresyjnymi, np. trazodonem, mirtazapiną czy mianseryną. Jeśli postępowanie takie jest niewystarczające lub pacjent przyjmuje leki, które mogą początkowo zakłócać sen, np. SSRI, korzystne może być także krótkotrwałe lub przerywane dodanie leków nasennych. Jednym z takich leków jest eszopiklon, który nie tylko znacząco skraca latencję snu, lecz także redukuje czas czuwania wtrąconego. Na tle innych leków nasennych wyróżnia się on: wyższą skutecznością w przypadku występowania zaburzeń utrzymania snu, dozwolonym dłuższym czasem stosowania, który może wynosić aż do 6 miesięcy, danymi wskazującymi na skuteczność i bezpieczeństwo podawania go chorym na depresję leczonym SSRI przez okres do 8 tygodni oraz z bezsennością współistniejącą z reumatoidalnym zapaleniem stawów lub objawami okołomenopauzalnymi przez okres do 4 tygodni, a także elastycznością dawkowania z powodu dostępności dwóch dawek leku – 1 i 3 mg, która jest szczególnie ważna u osób po 65 r.ż.