dr hab. n. med. Hanna Zielińska-Bliźniewska, prof. UM

Głos w życiu człowieka odgrywa bardzo ważną rolę. Każdego dnia wypowiadamy średnio od 7000 do 20 000 słów. Nadwyrężone struny głosowe mogą czasem odmówić posłuszeństwa. Pojawia się wtedy zmiana barwy głosu określana jako chrypka. Jest to objaw niepokojący, który niestety bardzo często bagatelizujemy. Mimo że w niektórych przypadkach chrypka może być chwilowa i minąć po kilku godzinach lub dniach (dzieje się tak po bardzo dużym obciążeniu strun głosowych, w wyniku np. długiego płaczu lub krzyku u dzieci), to nie można jej lekceważyć, zwłaszcza gdy trwa dłużej niż 3 tygodnie. Może być ona bowiem przyczyną wielu poważnych chorób.

Definicja

Chrypka (raucedo, dysphonia) to zmiana barwy głosu, która jest niespecyficznym objawem percepcyjnym świadczącym o zaburzeniach w drganiach fałdów głosowych podczas fonacji. Chrypka jako zjawisko akustyczne powstaje wtedy, gdy fałdy głosowe podczas fonacji wykazują zaburzenia wibracji, a przepływające między nimi powietrze zawiera komponenty szumowe.

Chrypkę warunkują takie zmiany w obrębie głośni, jak:

• zmiana masy i napięcia fałdów głosowych prowadząca do nieregularności w przebiegu drgań w zakresie amplitudy, częstotliwości i fazy
• zgrubienia i nierówności na brzegach fałdów głosowych warunkujące powstawanie szmerów
• niepełne zwarcie głośni wywołujące szmery turbulencyjne
• ograniczenie przesunięcia brzeżnego tzw. fali śluzówkowej w stosunku do podłoża włóknisto-mięśniowego fałdu głosowego.

Chrypka jest słyszalna przy emisji samogłosek, głosek dźwięcznych, przy chrząkaniu i kaszlu. Głoski są akustycznie zniekształcone, ale nie tracą zrozumiałości ani znaczenia.

Mechanizm powstawania głosu

Według teorii mięśniowo-elastycznej – aerodynamicznej (van den Berga) siłą wprowadzającą fałdy głosowe w drgania jest ciśnienie słupa powietrza w okolicy podgłośniowej. Otwieranie i zamykanie głośni jest biernym następstwem wzmożonego ciśnienia podgłośniowego i tonicznie obkurczonych mięśni właściwych krtani, podtrzymujących przyleganie do siebie fałdów głosowych. Drgania są konsekwencją współzawodnictwa między ciśnieniem podgłośniowym powietrza, które dąży do rozsunięcia fałdów, a skurczem mięśni uniemożliwiających to przemieszczenie. Napierający słup powietrza podgłośniowego, dzielony przez drgające fałdy głosowe na serie rytmicznych podmuchów powodujących rozrzedzanie i zagęszczanie powietrza, tworzy dźwięk krtaniowy. Jest on efektem przemiany energii zawartej w ciśnieniu podgłośniowym w energię akustyczną. Bogate unerwienie błony śluzowej, mięśni, więzadeł i stawów krtani tworzy podstawę nerwowej kontroli fonacji. Aby głos był prawidłowy, tj. eufoniczny, musi nastąpić pełne zwarcie fonacyjne fałdów głosowych.

Wysokość i brzmienie głosu zależą od długości, napięcia i elastyczności drgającej części fałdów głosowych, od ich masy, ustawienia względem siebie oraz amplitudy ich drgań. Im fałd głosowy krótszy i bardziej napięty, tym ton wyższy. Jeżeli fałdy głosowe są szerokie, mamy tony niskie, a jeżeli są one cieńsze – tony wysokie.

Biorąc pod uwagę mechanizm powstawania głosu, chrypka może być spowodowana bardzo niewielkimi zmianami, a tym samym może być stosunkowo wczesnym objawem mało zaawansowanego procesu chorobowego. Im dalej od fałdów głosowych rozwija się zmiana chorobowa, tym później narusza ich strukturę i ruchomość, co w konsekwencji sprawia, że chrypka pojawia się w późniejszym czasie.

Chrypka występuje tylko wówczas, gdy zmiana chorobowa dotyczy głównie fałdów głosowych. Jeżeli zmiana ta będzie obejmowała inne struktury krtani, np. nagłośnię, chrypka się nie rozwinie. Także zarys wolnego brzegu fałdu głosowego wpływa na jakość głosu. Należy więc pamiętać, że zmiany patologiczne zmieniające jakąkolwiek cechę fałdu głosowego mogą powodować chrypkę.

Przyczyny chrypki

Chrypka może mieć bardzo różnorodne przyczyny, a większości z nich należy szukać w drogach oddechowych, a zwłaszcza w obrębie krtani. Występuje przede wszystkim w schorzeniach organicznych krtani, ale może być też spowodowana zaburzeniami unerwienia krtani lub zaburzonymi mechanizmami fonacji w dysfoniach czynnościowych. Przyczyny chrypki możemy podzielić na wrodzone i nabyte (tab. 1).

Tabela 1. Przyczyny chrypki

W praktyce widzimy, że najczęstszą zmianą jest przewlekłe zapalenie krtani powstające na skutek nawracających ostrych nieżytów krtani, zwłaszcza alergicznych, refluksu żołądkowo-przełykowego, a także w wyniku palenia papierosów, nadużywania alkoholu, długotrwałego przebywania w zanieczyszczonym środowisku lub przegrzanym, suchym, klimatyzowanym pomieszczeniu itp.