Pacjenci zgłaszający się do poradni proktologicznej po raz pierwszy najczęściej zaczynają rozmowę od stwierdzenia: „Panie doktorze, mam hemoroidy”. I choć choroba hemoroidalna jest częstą przyczyną opisywanych przez pacjentów dolegliwości, to jednak nie zawsze. Wiele chorób może powodować takie same lub bardzo podobne objawy i dopiero wnikliwy wywiad lekarski oraz badanie przedmiotowe mogą właściwie ukierunkować diagnostykę, pozwolić na ustalenie trafnego rozpoznania i włączenie skutecznego leczenia¹.

Najczęstsze objawy, z jakimi zgłaszają się pacjenci, to ból odbytu i krwawienie, w dalszej kolejności: swędzenie, pieczenie, dyskomfort opisywane zwykle łącznie jako „mokry odbyt”, wreszcie uczucie niepełnego wypróżnienia i nieskutecznego parcia na stolec.

Najczęstszymi, poza chorobą hemoroidalną, przyczynami opisanych dolegliwości mogą być: szczelina odbytu, zakrzep brzeżny odbytu, ropień lub przetoka odbytu. Sporadycznie mamy do czynienia z nowotworami odbytu lub nisko zlokalizowanymi guzami odbytnicy albo innymi rzadkimi chorobami okolicy anorektalnej.

Szczelina odbytu

Szczelina odbytu jest pęknięciem nabłonka w kanale odbytu, zazwyczaj zlokalizowanym na przednim lub tylnym jego obwodzie. Dno szczeliny stanowi odsłonięty zwieracz wewnętrzny. Przedłużająca się choroba może prowadzić do powstania takich zmian towarzyszących, jak przerośnięta brodawka w górnym biegunie szczeliny i fałd brzeżny w jej dolnym biegunie.

Jednoznaczne przyczyny powstania szczeliny odbytu nie zostały ustalone. Zazwyczaj powstaje ona w wyniku mechanicznego uszkodzenia nabłonka w kanale odbytu w związku z zaparciem lub „trudnym” wypróżnieniem. Czasem może powstawać jednak również u pacjentów z biegunkami, wzmożonym napięciem mięśni dna miednicy lub w wyniku nieswoistych chorób zapalnych. Wspólnym mianownikiem wielu teorii powstania szczeliny jest wzmożone napięcie zwieraczy odbytu, które prawie zawsze stwierdza się w badaniu przedmiotowym.

Dominującymi objawami są ból przy wypróżnieniu i krwawienie jasną krwią w czasie defekacji. Dodatkowo pacjenci skarżą się na swędzenie, pieczenie i dyskomfort. Ból zazwyczaj mija po kilku lub kilkudziesięciu minutach od wypróżnienia. Charakterystycznym objawem jest ustępowanie dolegliwości w czasie ciepłych nasiadówek lub gorącej kąpieli, co bezpośrednio wiąże się z wpływem ciepła na obniżenie napięcia zwieracza wewnętrznego.