Nowotwory przewodu pokarmowego

Badania profilaktyczne dla palaczy i byłych palaczy powinny obejmować także kontrolę układu pokarmowego. Palenie tytoniu zwiększa ryzyko wystąpienia choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz jest czynnikiem ryzyka chorób nowotworowych, między innymi raka jelita grubego, odbytnicy, przełyku, języka czy jamy ustnej. W razie wystąpienia u pacjenta objawów choroby wrzodowej czy raka górnego odcinka przewodu pokarmowego wskazana jest diagnostyka endoskopowa – gastroskopia. W Polsce rak jelita grubego jest trzecim najczęściej wykrywanym nowotworem¹⁹. Choroba może się rozwijać bezobjawowo nawet przez kilka lat, dlatego tak ważne są badania przesiewowe i wykrycie jej we wczesnym stadium zaawansowania. Najczęstsze symptomy zgłaszane przez chorych to obecność krwi w stolcu i objawy związanej z tym niedokrwistości z niedoboru żelaza. Inne niespecyficzne symptomy to: utrata masy ciała, brak apetytu i stany gorączkowe, a pozostałe objawy zależą od umiejscowienia guza pierwotnego i związane są głównie z bólem brzucha w określonej lokalizacji. Podstawowymi metodami badań przesiewowych raka jelita grubego są badanie kału na obecność krwi utajonej w kale i badania endoskopowe przewodu pokarmowego. Badanie krwi w kale, wykonane najlepiej testem immunochemicznym (FIT – fecal immunochemical test), ewentualnie gwajakowym, rekomenduje się raz na rok u osób po 50 r.ż. Badanie przesiewowe z użyciem testu na krew utajoną w kale zmniejsza umieralność na raka jelita grubego o 16%. Program badań przesiewowych Ministerstwa Zdrowia w kierunku raka jelita grubego zakłada profilaktyczne wykonanie kolonoskopii raz na 10 lat u osób od 50 do 65 r.ż. oraz młodszych (40-49 r.ż.), jeśli u co najmniej jednego z najbliższych krewnych pacjenta rozpoznano nowotwór jelita grubego.

Leczenie

Według WHO nikotynizm jest przewlekłą chorobą wywołaną uzależnieniem od nikotyny, często przebiegającą z nawrotami, w której obowiązuje takie samo postępowanie jak w innych schorzeniach przewlekłych. Należy proponować skuteczne metody leczenia każdemu choremu z wywiadem nikotynizmu. Zaprzestanie palenia tytoniu jest trudne z powodu wielu czynników warunkujących ten nałóg. Mimo że konsekwencje palenia są dość powszechnie znane, to niewątpliwie wiedza ta wymaga okresowego odświeżania w świadomości pacjentów podczas konsultacji lekarskich. Pacjenci zwykle niechętnie mówią o swoich nałogach, ale rozmowa przeprowadzona w sposób spójny, merytoryczny i taktowny pozwala umiejscowić palenie w całości postrzegania zdrowia przez chorego. Duże wyzwanie stanowią pacjenci, którzy mają wątpliwości dotyczące podjęcia próby zaprzestania palenia związane z obawami o wystąpienie objawów nikotynowego zespołu abstynencyjnego, strachem przed niepowodzeniem próby zerwania z nałogiem, lękiem przed wzrostem masy ciała czy obniżeniem nastroju.

Tabela 1. Minimalna interwencja antynikotynowa

Większość palaczy tytoniu deklaruje chęć rzucenia nałogu, choć tylko niewielki procent jest to w stanie zrobić skutecznie samodzielnie. Uzależnienie od nikotyny jest chorobą przewlekłą wymagającą podejmowania wielokrotnych działań i długoterminowego, a nie incydentalnego leczenia. Prostym, powtarzalnym, skutecznym i łatwym do wykorzystania w codziennej praktyce narzędziem jest minimalna interwencja antynikotynowa. Warto przypomnieć, że polega ona na przeprowadzeniu pięciu działań opartych na zasadzie 5 x P (pytaj, poradź, pamiętaj, pomagaj, planuj) (tab. 1)⁸. We wszystkich poradniach mających pod opieką pacjentów z chorobami, na które wpływa nałóg palenia, należy także przeprowadzać diagnostykę nikotynizmu oraz skuteczną terapię w walce z nałogiem (terapia behawioralna i psychologiczna lub farmakoterapia). Realia codziennej pracy są jednak odmienne i trudno jest zrealizować te praktyki podczas wizyty lekarskiej trwającej przeciętnie 15-20 min.

Odrębnym zagadnieniem jest często brak właściwego przygotowania personelu medycznego do prowadzenia terapii nikotynizmu zgodnie ze standardami. Odpowiedzią na ten problem są poradnie antynikotynowe, w których podczas konsultacji chorego jego nałóg pozostaje problemem podstawowym, a nie – jak często bywa – wątkiem pobocznym w szeregu innych, z którymi się zgłasza do lekarza. Pacjenci wymagają stałej kontroli i wsparcia w okresach remisji, przede wszystkim motywacji do utrzymania abstynencji i modyfikacji zachowań powodujących powrót do palenia. Konieczna jest pilna poprawa systemu w zakresie opieki i leczenia uzależnienia od nikotyny w Polsce.

Podsumowanie

Palacze tytoniu objęci opieką przewlekłą wymagają szczególnej uwagi i nadzoru ze względu na zwiększone ryzyko rozwoju chorób odtytoniowych. Uzależnienie od nikotyny jest chorobą przewlekłą, która dotyka miliony ludzi na całym świecie i jest główną przyczyną zgonów, którym można zapobiegać. Wiedza na temat szkodliwości uzależnienia od nikotyny jest od wielu lat szeroko rozpowszechniana za pomocą środków masowego przekazu, jednak przede wszystkim podkreśla się zwiększone ryzyko zachorowania na raka płuca i choroby sercowo-naczyniowe. W codziennej praktyce warto uświadamiać ryzyko zachorowania na inne choroby związane z paleniem i konieczność profilaktyki. Nadal zbyt mały odsetek osób palących zdaje sobie sprawę, jakie objawy powinny skłonić je do pilnej konsultacji lekarskiej. Jest zatem bardzo istotne, żeby osoby palące wyroby tytoniowe nie zwlekały w oczekiwaniu na pierwsze objawy, ale sprawdzały stan swojego zdrowia regularnie i wykonywały badania profilaktyczne. Zasadne wydaje się opracowanie rekomendacji dotyczących monitoringu i profilaktyki chorób odtytoniowych u osób narażonych na dym nikotynowy, które stanowiłyby podsumowanie zaleceń w opiece przewlekłej nad tymi pacjentami.