Otrzewna (peritoneum) jest błoną surowiczą wyściełającą jamę brzuszną. Jest zbudowana z komórek śródbłonka znajdujących się na cienkiej warstwie tkanki łącznej. Cieńsza warstwa otrzewnej pokrywa narządy wewnętrzne, a grubsza jest przytwierdzona do ściany brzucha. Przestrzeń między obydwiema warstwami nosi nazwę jamy otrzewnej, która w warunkach fizjologicznych zawiera około 50 ml płynu surowiczego eliminującego tarcie obu warstw.

Wodobrzusze oznacza obecność płynu w jamie brzusznej. Łacińska nazwa „ascites” pochodzi od greckiego słowa „as­kos” oznaczającego skórzany worek (bukłak). Wodobrzusze jest objawem chorób wielu narządów (w tym wątroby, serca, nerek) oraz procesów infekcyjnych lub nowotworowych. Zdecydowaną większość, bo 80-85%, przypadków wodobrzusza można przypisać chorobom wątroby¹. Z kolei marskość wątroby i nowotwory odpowiadają za mniej więcej 90% przypadków. Pozostałe 10% stanowią wodobrzusze sercowe i przypadki rzadkie sprawiające większe trudności diagnostyczne. Wodobrzusze jest objawem świadczącym o dużym zaawansowaniu choroby podstawowej, dlatego wiąże się z niekorzystnym rokowaniem.

O rozpoznaniu przyczyny wodobrzusza decydują wszystkie elementy badania klinicznego, czyli wywiad, badania przedmiotowe, laboratoryjne krwi i płynu otrzewnowego, cytologiczne płynu oraz obrazowe. Choroby odpowiedzialne za pojawienie się wodobrzusza przedstawiono w tabeli 1.

Badania płynu otrzewnowego

Ocena makroskopowa

Płyn otrzewnowy najczęściej ma barwę słomkowożółtą i jest przejrzysty. Mleczny płyn świadczy o wodobrzuszu chłonkowym z obecnością w nim chylomikronów (lipoprotein składających się głównie z triglicerydów). Rozpoznanie wodobrzusza chłonkowego wymaga stwierdzenia wysokiego stężenia triglicerydów w płynie (>200 mg/dl). Przyczyną mętnego płynu otrzewnowego naśladującego chłonkę jest infekcja bakteryjna w przebiegu procesu ropnego toczącego się w jamie brzusznej (np. perforacja jelita). Krwiste wodobrzusze zwykle jest pochodzenia nowotworowego, ale może także się pojawiać w przebiegu skazy krwotocznej lub ostrego zapalenia trzustki.

Cytologia, biopsja otrzewnej i laparoskopia

W celu diagnostyki cytologicznej pobiera się ok. 100 ml płynu. Cytologia płynu jest ważnym badaniem u chorych z rozsiewem raka w otrzewnej. Czułość i swoistość diagnostyczna badania cytologicznego wynosi odpowiednio 62% i 98% (pozytywna predykcja ...