Malaria jest chorobą pasożytniczą, przenoszoną przez komary Anopheles, której czynnikiem etiologicznym są pierwotniaki, zarodźce Plasmodium spp. Opisywano ją od stuleci, jeszcze w czasach starożytnych. Jej najwcześniejszy opis znajduje się w „Neijing” – chińskim kanonie medycyny z IV-I wieku p.n.e. Hipokrates jako pierwszy wskazał objawy zarażenia, które powiązał z porami roku i miejscem zamieszkania pacjenta. Niejeden badacz choroby został uhonorowany Nagrodą Nobla, m.in. Ronald Ross (1902 rok), Camillo Golgi (1906), Charles Laveran (1907), Julius Wagner-Jauregg (1927) czy w ostatnich latach Youyou Tu (2015).

Epidemiologia

Przez wiele lat malaria trapiła ludzkość, również w Polsce stwierdzano liczne przypadki do pierwszej połowy XX wieku, np. 52 000 zachorowań zanotowano w roku 1921. Europę uznano za kraj wolny od malarii w 2015 roku, natomiast Polskę od połowy XX wieku¹ i obecnie stwierdza się praktycznie wyłącznie przypadki importowane (w Europie w 2021 r. 4856, w Polsce w 2023 r. 43 przypadki). W ostatnich dostępnych danych za 2022 rok, opublikowanych w corocznym zestawieniu epidemiologicznym „World Malaria Report”, liczba przypadków malarii na świecie wynosiła 249 mln, a zgonów z jej powodu było 608 000. 94% zachorowań stwierdzono w Afrykańskim Regionie World Health Organization (WHO), zaś w pozostałych rejonach tropikalnych 1-2%². Malaria występuje przede wszystkim w strefie międzyzwrotnikowej, w krajach klimatu ciepłego (ryc. 1).

Źródła zakażenia

Do zarażenia człowieka dochodzi podczas pobierania posiłku krwistego przez komara, który w tym czasie, jeśli jest nosicielem zarodźców, wstrzykuje do naczyń krwionośnych skóry sporozoity. Dla człowieka groźnych jest 5 gatunków zarodźca: Plasmodium falciparum (zarodziec sierpowaty – malaria tropikalna), P. vivax (zarodziec ruchliwy – malaria trzeciaczka), P. ovale (zarodziec owalny – malaria trzeciaczka), P. malariae (zarodziec pasmowy – malaria czwartaczka) i P. knowlesi (zarodziec małpi – malaria dwojaczka). Cykl rozwojowy malarii jest złożony i obejmuje etap sporogoniczny w organizmie komara oraz cykl wątrobowy i krwinkowy u człowieka. Okres inkubacji choroby wynosi od tygodnia do miesięcy lub nawet lat. Ważne jest, że gorączka występująca do tygodnia od pierwszej ekspozycji na ryzyko zarażenia, np. od przybycia do strefy endemicznej, jest z pewnością chorobą inną niż malaria, co wynika z cyklu rozwojowego zarodźca. Na ciężki przebieg choroby najbardziej są narażone małe dzieci, kobiety ciężarne i niezimmunizowani podróżnicy.