dr hab. n. med. Katarzyna Plata-Nazar

Pelargonia afrykańska jest małą, wieloletnią rośliną ozdobną o okrągłych, sercowatych, silnie pachnących liściach i ciemnoczerwonych, rurkowatych kwiatach, które tworzą baldachy. Zgodnie z obowiązującą taksonomią roślin gatunek pelargonia afrykańska (Pelargonium sidoides) należy do rodzaju Pelargonium i do rodziny Geraniaceae. Występuje endemicznie w górzystych rejonach Republiki Południowej Afryki. Najważniejszymi elementami rośliny, wykorzystywanymi w preparatach leczniczych, są korzenie i kłącza, a w szczególności ekstrakt z korzenia oznaczony jako EPs 7630, który przeszedł szeroko zakrojone badania kliniczne¹. Składnikami odpowiedzialnymi za działanie lecznicze pelargonii afrykańskiej są przede wszystkim kumaryny, ale także glikozydy kumarynowe, fenolokwasy, flawonoidy, kwasy tłuszczowe oraz proantocyjanidyny. Kompleksowe działanie wymienionych substancji biologicznie czynnych stanowi o skutecznym działaniu wyciągu z korzenia pelargonii afrykańskiej^2,3. W badaniach naukowych potwierdzono działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, a także immunostymulujące ekstraktu z korzenia pelargonii afrykańskiej^3,4. Pobudzający wpływ na aktywność układu odpornościowego oceniano w kilku modelach in vitro oraz in vivo. Opisane zostały mechanizmy leżące u podstaw korzystnego działania Pelargonium sidoides u pacjentów z infekcjami dróg oddechowych, które obejmują działanie immunomodulujące i cytoochronne, hamowanie replikacji wirusa oraz interakcji między drobnoustrojami a komórkami gospodarza, a także poprawę funkcji aparatu śluzowo-rzęskowego^5-9. Jak wynika z licznych badań, wyciąg z korzenia pelargonii afrykańskiej znajduje uzasadnione zastosowanie w leczeniu infekcji dróg oddechowych, takich jak zapalenie gardła i migdałków podniebiennych oraz zapalenie zatok obocznych nosa^10-12. W praktyce pelargonia afrykańska znajduje zastosowanie w leczeniu ostrych infekcji górnych dróg oddechowych. W celu ograniczenia nadużywania antybiotyków należy rozważyć leczenie inne niż antybiotykoterapia w sytuacji, w której leki te nie są niezbędne. Takim właśnie postępowaniem może być m.in. włączenie do terapii leków pochodzenia roślinnego. W opublikowanym w Polsce w 2022 roku artykule „Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci – aktualizacja” opisano wyciąg z korzenia pelargonii afrykańskiej, powołując się na jego aktywność przeciwwirusową, przeciwbakteryjną oraz immunomodulującą. Na podstawie cytowanych wyników badań klinicznych stwierdzono, że wyciąg z korzenia pelargonii łagodzi częstość i nasilenie objawów kaszlu oraz skraca czas trwania infekcji układu oddechowego⁴.

Omówienie wyników programu edukacyjno-badawczego

Celem przeprowadzonego programu edukacyjno-badawczego była edukacja, a co za tym idzie – wzrost poziomu świadomości opiekunów pacjentów na temat właściwego, skutecznego sposobu radzenia sobie z infekcjami górnych dróg oddechowych u dzieci.

W programie wzięli udział lekarze rodzinni i lekarze pediatrzy pracujący w poradniach POZ, na oddziałach szpitalnych oraz w gabinetach prywatnych, prowadzący terapię pacjentów w zakresie niepowikłanej infekcji górnych dróg oddechowych. Do programu zostali włączeni pacjenci w wieku 6-12 lat z niepowikłaną infekcją górnych dróg oddechowych. Program realizowano od sierpnia do grudnia 2023 roku. W badaniu wzięło udział prawie 15 000 pacjentów i ponad 400 lekarzy.

W niniejszej publikacji zostaną omówione wyniki programu edukacyjno-badawczego „Stosowanie leków z pelargonią afrykańską u dzieci z niepowikłaną infekcją górnych dróg oddechowych” przygotowane przez BRASS Research and Development w 2023 roku.

Zalety leków roślinnych zawierających pelargonię afrykańską

Według lekarzy biorących udział w programie edukacyjno-badawczym leki roślinne zawierające pelargonię afrykańską mają wiele zalet. Ponad połowa (54,2%) badanych z przedłożonej w kwestionariuszu siedmioelementowej listy wybrała nie mniej niż cztery pozytywne cechy przekonujące do stosowania preparatów z pelargonią afrykańską. Najczęściej wskazywano bezpieczeństwo – mniej działań niepożądanych w porównaniu z lekami syntetycznymi (88,6%), a także skuteczność potwierdzoną w badaniach klinicznych (71,4%).

W ocenie lekarzy leki roślinne zawierające pelargonię afrykańską warto stosować u dzieci z objawami infekcji dróg oddechowych przede wszystkim ze względu na potwierdzony w badaniach klinicznych pozytywny wpływ wspomagający terapię infekcji górnych dróg oddechowych – działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne (84,1%), szybsze ustępowanie objawów infekcji górnych dróg oddechowych, np. gorączki czy kaszlu (80,6%), dobrą tolerancję u pacjentów (75,1%) i możliwość zastosowania jako wyboru pierwszego rzutu (71,4%). Opinia lekarzy ma potwierdzenie w licznych badaniach.

Wpływ Pelargonium sidoides na układ odpornościowy został zbadany w różnych modelach in vitro, w których wykazano jego zdolność do stymulacji reakcji immunologicznych. Zaobserwowano, że substancje czynne tej rośliny mogą wpływać na adhezję drobnoustrojów do komórek oraz aktywować elementy odpowiedzi immunologicznej, takie jak fagocytoza, wybuch oksydacyjny i zabijanie drożdży Candida albicans przez fagocyty krwi obwodowej. Do­datkowo udokumentowano, że Pelargonium sidoides może zwiększać produkcję interleukiny 22 (IL22), co prowadzi do wzrostu białek przeciwdrobnoustrojowych w nabłonku dróg oddechowych i w konsekwencji może chronić przed infekcjami dróg oddechowych.

W badaniach laboratoryjnych wykazano również działanie przeciwwirusowe Pelargonium sidoides wobec różnych wirusów, w tym: wirusa grypy, wirusa syncytialnego układu oddechowego, ludzkiego koronawirusa, wirusa paragrypy oraz wirusa Coxsackie.

W badaniach klinicznych stwierdzono, że Pelargonium sidoides może zapobiegać zaostrzeniom astmy oskrzelowej wywołanym przez rynowirusy u dzieci, prawdopodobnie poprzez zmniejszenie stanu zapalnego spowodowanego wzrostem ekspresji pewnych cytokin, takich jak IL6, IL8 i IL16.

Podsumowując, mechanizmy korzystnego działania Pelar­gonium sidoides u pacjentów z infekcjami dróg odde­chowych obejmują modulację układu odpornościowego, hamowanie replikacji wirusów, ograniczanie interakcji między drobnoustrojami a komórkami gospodarza oraz poprawę funkcji rzęskowo-kubkowej w drogach oddechowych^5,6,12.

Ponadto w badaniach klinicznych wykazano, że ekstrakt z korzenia pelargonii afrykańskiej może być skutecznym środkiem w łagodzeniu objawów infekcji górnych dróg oddechowych oraz zapalenia zatok. U pacjentów stosujących ten preparat wykazywano statystycznie istotną poprawę w porównaniu z grupą placebo, przy jednoczesnej dobrej tolerancji terapii. Działanie przeciwbakteryjne pelargonii afrykańskiej zostało potwierdzone również w badaniach, w których potwierdzono skuteczność jej działania przeciwko różnym szczepom bakteryjnym, w tym m.in. Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae i Escherichia coli.

Nowoczesne preparaty oparte na ekstraktach z Pelargonium sidoides są szeroko stosowane w leczeniu infekcji dróg oddechowych oraz schorzeń gardła i nosa. Wyniki badań laboratoryjnych sugerują, że składniki czynne Pelargonium sidoides mogą działać nie tylko poprzez bezpośrednie zwalczanie drobnoustrojów, lecz także poprzez zakłócanie ich oddziaływania z komórkami gospodarza oraz hamowanie kluczowych enzymów i procesów immunologicznych, co prowadzi do łagodzenia objawów infekcji^13-16.

Jekabsone i wsp. również opisali silne właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i cytoprotekcyjne ekstraktu z korzenia Pelargonium sidoides¹⁷.

Seifert i wsp. opublikowali wyniki badań, w których wzięło udział ogółem 523 dzieci (lek otrzymało 265, placebo 258) w wieku 6-10 lat, chorych na ostre zapalenie migdałków i gardła wywołane przez paciorkowce nie-β-hemolizujące (grupa A) lub ostre zapalenie oskrzeli (grupa B). Dzieci otrzymywały lek lub placebo przez 6 (grupa A) lub 7 dni (grupa B). W po­równaniu z placebo stosowanie preparatu zawierają­cego Pelargonium sidoides zmniejszało skumulowaną dawkę paracetamolu u niemal wszystkich badanych średnio o 244 mg, a dodatkowo łagodziło objawy i przyspieszało powrót do zdrowia. Chociaż wyciąg z pelargonii afrykańskiej nie ma znanego działania przeciwgorączkowego, jednoczesne stosowanie z nim paracetamolu w przebiegu infekcji zostało ograniczone¹⁸.