Geriatria

Najczęstsze zaburzenia elektrolitowe u osób starszych

lek. Agnieszka Grot-Wereda1,2

dr hab. n. med. Karolina Piotrowicz, prof. UJ1,3

1Oddział Kliniczny Chorób Wewnętrznych i Geriatrii, Szpital Uniwersytecki w Krakowie

2Zakład Dydaktyki Medycznej, Centrum Innowacyjnej Edukacji Medycznej, Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum w Krakowie

3Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii, Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum w Krakowie

Adres do korespondencji:

lek. Agnieszka Grot-Wereda

Oddział Kliniczny Chorób Wewnętrznych i Geriatrii,

Szpital Uniwersytecki w Krakowie

ul. Jakubowskiego 2, 30-688 Kraków

e-mail: agnieszka.grot-wereda@uj.edu.pl

  • Charakterystyka najczęstszych zaburzeń elektrolitowych występujących w populacji geriatrycznej
    • przyczyny i objawy
    • sposób postępowania terapeutycznego
    • wskazówki dotyczące tej grupy pacjentów

Zaburzenia elektrolitowe stanowią powszechny, zwykle korygowalny problem u osób starszych. Zmiany fizjologiczne związane z wiekiem, w szczególności zmniejszenie odczuwania pragnienia i pogorszenie funkcji nerek, ale także wielochorobowość i stosowana powszechnie polipragmazja predysponują do ich rozwoju. Zaburzenia te często pozostają nierozpoznane lub są błędnie interpretowane, zwłaszcza u pacjentów z niespecyficznymi objawami, takimi jak osłabienie, majaczenie, upadki lub zaostrzenia chorób przewlekłych.

W artykule skoncentrowano się na najważniejszych objawach, wybranych przyczynach oraz podstawach leczenia zaburzeń gospodarki sodowej i potasowej u osób starszych.

Hiponatremia

Hiponatremia to najczęstsze zaburzenie elektrolitowe u osób starszych oraz wśród pacjentów hospitalizowanych. Częstość występowania znacznie różni się w badaniach epidemiologicznych w zależności od ocenianej populacji (pacjenci w stabilnym stanie klinicznym zamieszkujący we własnym środowisku domowym, osoby instytucjonalizowane czy hospitalizowane) oraz przyjętej definicji i waha się od 2,5% do nawet 50%1. Nie dysponujemy ogólnokrajowymi danymi dotyczącymi częstości występowania hiponatremii w populacji osób w podeszłym wieku w Polsce. Według danych amerykańskich aż 11% ambulatoryjnych i 30% hospitalizowanych pacjentów geriatrycznych cierpi z powodu hiponatremii.

W Polsce o hiponatremii mówimy w przypadku stężenia sodu poniżej 135 mmol/l (w literaturze są dostępne zróżnicowane normy laboratoryjne i punkty odcięcia). Podział, którego dokonuje się ze względu na stężenie sodu, obejmuje hiponatremię łagodną, umiarkowaną i ciężką (ryc. 1). 

Z kolei ze względu na czas trwania hiponatremię dzieli się na:

  • ostrą: <48 h
  • przewlekłą: ≥48 h plus każda hiponatremia o niepotwierdzonym czasie trwania.

W diagnostyce laboratoryjnej, oprócz podstawowego oznaczenia stężenia sodu w surowicy, należy ocenić osmolalność osocza, ponieważ parametr ten pozwala podzielić hiponatremię na:

  • hipotoniczną:
    • z hipowolemią (przykładowe sytuacje kliniczne: biegunka, wymioty, stosowanie diuretyków)
    • z izowolemią (przykładowe sytuacje kliniczne: zespół nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego [SIADH – syndrome of inappropriate antidiuretic hormone secretion], niedobór glikokortykosteroidów, długotrwała dieta ubogosodowa)
    • z hiperwolemią (przykładowe sytuacje kliniczne: przewlekła niewydolność serca, marskość wątroby z wodobrzuszem, obrzęki nerczycowe)
  • niehipotoniczną – izotoniczną lub hipertoniczną (przykładowe sytuacje kliniczne: hiperglikemia, podaż mannitolu, podaż dużych objętości hiperosmolarnych środków radiologicznych)2.

Powyższa klasyfikacja może być pomocna w diagnostyce przyczyn hiponatremii i ustaleniu postępowania terapeutycznego.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Hipernatremia

Kolejnym, występującym znacznie rzadziej, ale równie ważnym zaburzeniem elektrolitowym związanym ze stężeniem sodu jest hipernatremia. Mówimy o niej, gdy stężenie sodu w surowicy [...]

Hipokaliemia

O hipokaliemii mówimy wtedy, gdy stężenie potasu we krwi spada poniżej 3,5 mmol/l; wartości poniżej 2,5 mmol/l stanowią stan zagrożenia życia.

Podsumowanie

Zaburzenia gospodarki sodowej i potasowej to bardzo częste nieprawidłowości spotykane u osób starszych, które zwiększają ryzyko chorobowości, hospitalizacji i instytucjonalizacji oraz zgonu u pacjentów geriatrycznych. [...]

Do góry