Geriatria
Najczęstsze zaburzenia elektrolitowe u osób starszych
lek. Agnieszka Grot-Wereda1,2
dr hab. n. med. Karolina Piotrowicz, prof. UJ1,3
- Charakterystyka najczęstszych zaburzeń elektrolitowych występujących w populacji geriatrycznej
- przyczyny i objawy
- sposób postępowania terapeutycznego
- wskazówki dotyczące tej grupy pacjentów
Zaburzenia elektrolitowe stanowią powszechny, zwykle korygowalny problem u osób starszych. Zmiany fizjologiczne związane z wiekiem, w szczególności zmniejszenie odczuwania pragnienia i pogorszenie funkcji nerek, ale także wielochorobowość i stosowana powszechnie polipragmazja predysponują do ich rozwoju. Zaburzenia te często pozostają nierozpoznane lub są błędnie interpretowane, zwłaszcza u pacjentów z niespecyficznymi objawami, takimi jak osłabienie, majaczenie, upadki lub zaostrzenia chorób przewlekłych.
W artykule skoncentrowano się na najważniejszych objawach, wybranych przyczynach oraz podstawach leczenia zaburzeń gospodarki sodowej i potasowej u osób starszych.
Hiponatremia
Hiponatremia to najczęstsze zaburzenie elektrolitowe u osób starszych oraz wśród pacjentów hospitalizowanych. Częstość występowania znacznie różni się w badaniach epidemiologicznych w zależności od ocenianej populacji (pacjenci w stabilnym stanie klinicznym zamieszkujący we własnym środowisku domowym, osoby instytucjonalizowane czy hospitalizowane) oraz przyjętej definicji i waha się od 2,5% do nawet 50%1. Nie dysponujemy ogólnokrajowymi danymi dotyczącymi częstości występowania hiponatremii w populacji osób w podeszłym wieku w Polsce. Według danych amerykańskich aż 11% ambulatoryjnych i 30% hospitalizowanych pacjentów geriatrycznych cierpi z powodu hiponatremii.
W Polsce o hiponatremii mówimy w przypadku stężenia sodu poniżej 135 mmol/l (w literaturze są dostępne zróżnicowane normy laboratoryjne i punkty odcięcia). Podział, którego dokonuje się ze względu na stężenie sodu, obejmuje hiponatremię łagodną, umiarkowaną i ciężką (ryc. 1).
Z kolei ze względu na czas trwania hiponatremię dzieli się na:
- ostrą: <48 h
- przewlekłą: ≥48 h plus każda hiponatremia o niepotwierdzonym czasie trwania.
W diagnostyce laboratoryjnej, oprócz podstawowego oznaczenia stężenia sodu w surowicy, należy ocenić osmolalność osocza, ponieważ parametr ten pozwala podzielić hiponatremię na:
- hipotoniczną:
- z hipowolemią (przykładowe sytuacje kliniczne: biegunka, wymioty, stosowanie diuretyków)
- z izowolemią (przykładowe sytuacje kliniczne: zespół nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego [SIADH – syndrome of inappropriate antidiuretic hormone secretion], niedobór glikokortykosteroidów, długotrwała dieta ubogosodowa)
- z hiperwolemią (przykładowe sytuacje kliniczne: przewlekła niewydolność serca, marskość wątroby z wodobrzuszem, obrzęki nerczycowe)
- niehipotoniczną – izotoniczną lub hipertoniczną (przykładowe sytuacje kliniczne: hiperglikemia, podaż mannitolu, podaż dużych objętości hiperosmolarnych środków radiologicznych)2.
Powyższa klasyfikacja może być pomocna w diagnostyce przyczyn hiponatremii i ustaleniu postępowania terapeutycznego.