Zaburzenia elektrolitowe stanowią powszechny, zwykle korygowalny problem u osób starszych. Zmiany fizjologiczne związane z wiekiem, w szczególności zmniejszenie odczuwania pragnienia i pogorszenie funkcji nerek, ale także wielochorobowość i stosowana powszechnie polipragmazja predysponują do ich rozwoju. Zaburzenia te często pozostają nierozpoznane lub są błędnie interpretowane, zwłaszcza u pacjentów z niespecyficznymi objawami, takimi jak osłabienie, majaczenie, upadki lub zaostrzenia chorób przewlekłych.

W artykule skoncentrowano się na najważniejszych objawach, wybranych przyczynach oraz podstawach leczenia zaburzeń gospodarki sodowej i potasowej u osób starszych.

Hiponatremia

Hiponatremia to najczęstsze zaburzenie elektrolitowe u osób starszych oraz wśród pacjentów hospitalizowanych. Częstość występowania znacznie różni się w badaniach epidemiologicznych w zależności od ocenianej populacji (pacjenci w stabilnym stanie klinicznym zamieszkujący we własnym środowisku domowym, osoby instytucjonalizowane czy hospitalizowane) oraz przyjętej definicji i waha się od 2,5% do nawet 50%¹. Nie dysponujemy ogólnokrajowymi danymi dotyczącymi częstości występowania hiponatremii w populacji osób w podeszłym wieku w Polsce. Według danych amerykańskich aż 11% ambulatoryjnych i 30% hospitalizowanych pacjentów geriatrycznych cierpi z powodu hiponatremii.

W Polsce o hiponatremii mówimy w przypadku stężenia sodu poniżej 135 mmol/l (w literaturze są dostępne zróżnicowane normy laboratoryjne i punkty odcięcia). Podział, którego dokonuje się ze względu na stężenie sodu, obejmuje hiponatremię łagodną, umiarkowaną i ciężką (ryc. 1). 

Z kolei ze względu na czas trwania hiponatremię dzieli się na:

• ostrą: <48 h
• przewlekłą: ≥48 h plus każda hiponatremia o niepotwierdzonym czasie trwania.

W diagnostyce laboratoryjnej, oprócz podstawowego oznaczenia stężenia sodu w surowicy, należy ocenić osmolalność osocza, ponieważ parametr ten pozwala podzielić hiponatremię na:

• hipotoniczną:
  • z hipowolemią (przykładowe sytuacje kliniczne: biegunka, wymioty, stosowanie diuretyków)
  • z izowolemią (przykładowe sytuacje kliniczne: zespół nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego [SIADH – syndrome of inappropriate antidiuretic hormone secretion], niedobór glikokortykosteroidów, długotrwała dieta ubogosodowa)
  • z hiperwolemią (przykładowe sytuacje kliniczne: przewlekła niewydolność serca, marskość wątroby z wodobrzuszem, obrzęki nerczycowe)
• niehipotoniczną – izotoniczną lub hipertoniczną (przykładowe sytuacje kliniczne: hiperglikemia, podaż mannitolu, podaż dużych objętości hiperosmolarnych środków radiologicznych)².

Powyższa klasyfikacja może być pomocna w diagnostyce przyczyn hiponatremii i ustaleniu postępowania terapeutycznego.