Anafilaksja to ciężka, zagrażająca życiu ogólnoustrojowa reakcja nadwrażliwości. Występuje u osób w każdym wieku, także u tych do tej pory w pełni zdrowych. Stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• wymienić najczęstsze przyczyny anafilaksji
• rozpoznać anafilaksję
• wdrożyć leczenie anafilaksji
• rozpoznać przypadki anafilaksji wymagające leczenia na oddziale intensywnej terapii
• wdrożyć podstawowe postępowanie zabezpieczające pacjenta po przebytym incydencie anafilaksji
• skierować chorego do specjalistycznej placówki dla zidentyfikowania czynnika wywołującego i sporządzenia zindywidualizowanego planu dalszego postępowania

Wprowadzenie

Zjawisko anafilaksji odkryli w 1902 r. Paul Portier i Charles Richet. Dziś wiadomo już wiele na temat patomechanizmu tej reakcji i czynników ją wywołujących. Dysponujemy coraz lepszymi metodami diagnostycznymi i terapeutycznymi. Mimo to anafilaksja nadal występuje u osób w każdym wieku, także do tej pory całkowicie zdrowych. Często dochodzi do niej w sposób całkowicie nieoczekiwany, co może bezpośrednio zagrażać życiu pacjenta. Dlatego lekarze wszystkich specjalności powinni dysponować dogłębną wiedzą na temat rozpoznawania i leczenia anafilaksji, z kolei alergolodzy umieć wykryć czynnik wywołujący u możliwie największej liczby chorych oraz skonstruować program zapobiegania nawrotom.

Definicja i klasyfikacja

Po latach sporów i wątpliwości międzynarodowe zespoły ekspertów zgodnie rekomendują zwięzłą definicję, według której anafilaksja jest „ciężką, zagrażającą życiu, uogólnioną lub systemową reakcją nadwrażliwości”.^1-3 Takie ujęcie obejmuje wszystkie przypadki anafilaksji, niezależnie od ich etiopatogenezy, oraz eliminuje wcześniejsze rozbieżności terminologiczne. Ze względu na patomechanizm reakcji anafilaktycznej wyróżnia się: anafilaksję immunologiczną IgE-zależną, immunologiczną IgE-niezależną, nieimmunologiczną oraz idiopatyczną (rozpoznawaną wtedy, gdy po wnikliwej diagnostyce nie udaje się zidentyfikować czynnika wywołującego).

W piśmiennictwie funkcjonuje kilka klasyfikacji ciężkości anafilaksji. Istotne znaczenie dla procedur terapeutycznych i profilaktyki ma rozpoznanie ciężkiej, zagrażającej życiu anafilaksji. Według Moneret –Vuatrin⁴ i Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej (EAACI-European Academy of Allergy and Clinical Immunology)⁵ wyróżnikiem ciężkiej anafilaksji jest wstrząs anafilaktyczny z zapaścią sercowo-naczyniową oraz objawami skórnymi, oddechowymi lub żołądkowo-jelitowymi. Często, intuicyjnie ciężką anafilaksję utożsamia się z pełnoobjawowym wstrząsem anafilaktycznym. Szczególnym fenotypem jest tzw. anafilaksja nawrotowa. Wyróżniamy tu wariant częsty (≥2 epizody w ciągu 2 miesięcy lub ≥ 6 w ciągu roku) oraz wariant nieczęsty (<6 epizodów rocznie).^6,7