Do bólu pochodzenia ośrodkowego zaliczają się bolesne dyzestezje kończyn, neuralgia nerwu trójdzielnego czy objaw Lhermitte’a. Do leków pierwszego rzutu w bolesnych dyzestezjach kończyn należą trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) (amitryptylina, nortryptylina), leki przeciwpadaczkowe (gabapentyna, pregabalina, lamotrygina) oraz inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i norepinefryny (duloksetyna, wenlafaksyna). Podstawowymi lekami podawanymi w neuralgii nerwu trójdzielnego są leki przeciwpadaczkowe (karbamazepina, okskarbazepina), a także stosowane jako leki drugiego rzutu gabapentyna, baklofen i lamotrygina. Pacjentom z neuralgią nerwu trójdzielnego oporną na farmakoterapię można proponować leczenie operacyjne (przezskórną rizotomię zwoju Gassera, radiochirurgię stereotaktyczną za pomocą noża gamma). U chorych z dokuczliwym objawem Lhermitte’a zaleca się gabapentynę i karbamazepinę.

Zespoły bólowe pośrednio związane z SM wynikają przede wszystkim ze spastyczności oraz zmian w układzie mięśniowo-szkieletowym wskutek osłabienia mięśni i unieruchomienia. Dobrze odpowiadają na standardowe leczenie zalecane w tych dolegliwościach. Najważniejsza jest jednak profilaktyka, czyli regularna, dostosowana do stanu i potrzeb pacjenta rehabilitacja i fizykoterapia. Doraźnie w takich sytuacjach można podawać niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i opioidy. Do zespołów bólowych związanych z terapią SM należą miejscowe reakcje po podaniu leków immunomodulujących oraz bóle głowy i objawy grypopodobne w przypadku podawania interferonu β. Ból w miejscu iniekcji można łagodzić ochładzaniem skóry, a objawy grypopodobne w przebiegu leczenia interferonem dobrze odpowiadają na paracetamol oraz NLPZ.^14-17

Zmęczenie

Zmęczenie jest określane jako przytłaczające znużenie, brak energii lub wyczerpanie nieadekwatne do wysiłku. Przed rozpoczęciem leczenia należy wykluczyć lub leczyć możliwe inne przyczyny, takie jak: depresja, niedokrwistość, zaburzenia czynności tarczycy lub zaburzenia snu. Największą korzyść przynoszą działania niefarmakologiczne. W zmęczeniu nerwowo-mięśniowym najlepsze są fizykoterapia i regularne ćwiczenia aerobowe. W przypadku zmęczenia pojawiającego się przy wzroście temperatury ciała bardzo dobry efekt uzyskuje się dzięki pływaniu i schładzaniu organizmu. W leczeniu farmakologicznym zaleca się amantadynę (1-2 razy dziennie) w godzinach podania dostosowanych indywidualnie do potrzeb pacjenta.^16,17

Depresja

Leczenie powinno być poprzedzone konsultacją psychiatryczną. Kompleksowe leczenie obejmuje psychoterapię i leczenie farmakologiczne. Jako leki pierwszej linii stosowane są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny. Jeśli okazują się nieskuteczne lub jeśli występuje jednocześnie ból neuropatyczny, korzystne może być włączenie TLPD.^15-17

Rehabilitacja

Rehabilitacja poprawia indywidualną aktywność ruchową oraz zdolność do aktywności socjalnej, a więc wpływa korzystnie na jakość życia osoby z SM. Leczenie rehabilitacyjne powinno być dopasowane do indywidualnych potrzeb chorego, służyć dostosowaniu pacjenta do jego środowiska oraz uwzględniać typ i stopień niepełnosprawności. Zalecane jest stosowanie różnych technik: usprawnianie funkcji ruchowych, poprawa koordynacji ruchów, stabilizacja, zachowanie prawidłowej postawy ciała, poprawa wzorca chodu, usprawnienie funkcji wegetatywnych. Przeciwwskazaniem do fizjoterapii są duże wysiłki fizyczne i ćwiczenia w okresie zaostrzenia.

Dzięki systematycznemu usprawnianiu oraz nabywaniu umiejętności umożliwiających funkcjonowanie pomimo niesprawności chory czuje się pewniej i łatwiej radzi sobie z codziennymi czynnościami. Dłużej też pozostaje samodzielny. Dla pełnej fizjoterapii takiego pacjenta ważny jest także dobry stan psychiczny, często wspomagany psychoterapią. Rehabilitacja jest więc istotnym i koniecznym składnikiem całościowej opieki nad pacjentem z SM na wszystkich etapach rozwoju choroby.^18,19

Inne metody postępowania

Najczęściej wykorzystywanymi metodami są: dieta, suplementacja witaminowo-mineralna, homeopatia, stosowanie środków ziołowych oraz antyoksydantów. Skuteczność żadnej z tych metod – oprócz podawania witaminy D – nie została potwierdzona wiarygodnymi badaniami. Natomiast stosowanie witaminy D ze względu na jej właściwości immunomodulujące ma coraz więcej zwolenników.

Zalecane jest podawanie witaminy D ciężarnym chorym na SM, pacjentom po CIS, z aktywnym RRMS i SPMS oraz krewnym pierwszego stopnia chorych na SM. Aktualnie często zaleca się podawanie witaminy D₃ pacjentom z SM oraz kontrolowanie stężenia w surowicy D₃, Ca, P i wydalania wapnia z moczem. W przypadku SM zalecane stężenie D₃ w surowicy wynosi 30-50 ng/ml. Dawki profilaktyczne to 2000-4000 j.m./24 h; warto je stosować w miesiącach zimowych oraz u osób mało korzystających ze słońca. Dawki lecznicze wynoszą 4000-10 000 j.m./24 h w zależności od stopnia niedoboru, masy ciała i wieku. Pacjentom zaleca się również niepalenie papierosów oraz utrzymanie właściwej masy ciała, ponieważ są to czynniki, które mogą pogarszać stan chorych na SM.¹⁷

Podsumowanie

Terapia SM dynamicznie się zmienia: w ostatnich latach do leczenia postaci RRMS systematycznie wprowadzane są nowe leki, wzrasta również poziom wiedzy na temat skuteczności krótko- i długoterminowej oraz efektów ubocznych różnych metod terapii w SM. W schematach terapeutycznych dominuje aktualnie model eskalacyjny, ale o wyborze terapii decydują obraz kliniczny i aktywność choroby. Wprowadzanie leków w modelu eskalacyjnym bądź indukcyjnym wymaga ścisłego monitorowania pod kątem wskazań do zmiany leczenia w razie niedostatecznego efektu terapeutycznego lub wystąpienia działań niepożądanych. U większości chorych konieczne jest również leczenie objawowe, które w połączeniu z prawidłowo prowadzoną rehabilitacją może zwiększyć komfort życia pacjentów.

.