Za prawidłowe stężenie magnezu w przestrzeni zewnątrzkomórkowej odpowiedzialne są także sprawnie działające nerki. W przypadku niedoboru w osoczu ponad 90% jonów magnezowych ulega resorpcji zwrotnej, głównie w ramieniu wstępującym pętli Henlego nefronu.

Czynnikami zwiększającymi wchłanianie zwrotne jonów magnezowych w nerkach są: hipokalcemia, hipomagnezemia, parathormon, zasadowica metaboliczna, hipowolemia, insulina.

Zwiększone wydalanie występuje przy hipermagnezemii, hiperkalcemii, kwasicy ketonowej, nadczynności przytarczyc, może też nastąpić w przypadku przedawkowania witaminy D, alkoholizmu, stosowania niektórych leków odwadniających z grupy diuretyków tiazydowych i pętlowych. Całkowita homeostaza magnezu w organizmie zależy od równowagi między wchłanianiem w jelitach, stężeniem w komórkach, depozytem w kościach i wydalaniem przez nerki. Niezabsorbowany magnez wydalany jest z kałem, niewielkie ilości – z mlekiem matki.

Zbyt dużą utratę magnezu, a zarazem jego wtórny komórkowy niedobór, obserwujemy w przewlekłych chorobach nerek w fazie wielomoczu (przewlekłe zapalenia kłębuszkowe, zespoły nerczycowe, tubulopatie), w chorobach endokrynologicznych przebiegających z wielomoczem (niewyrównana cukrzyca, nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, pierwotny i wtórny hiperaldosteronizm), a także podczas przyjmowania niektórych leków powodujących zwiększone wydalanie moczu (diuretyki pętlowe, tiazydy i leki osmotycznie czynne) oraz leków powodujących krążenie hiperkinetyczne (pseudoefedryna, kofeina, kodeina, fenylefryna).

Rozpatrując przyczyny nadmiernego wydalania magnezu, nie można pominąć wartości stresu. To właśnie stres – niezależnie od przyczyny – jest podstawą nadmiernego wydzielania kortyzolu i katecholamin z kory i rdzenia nadnerczy, co z kolei przyspiesza filtrację nerkową, powodując hipermagnezurię. Do pewnego czasu nasz organizm potrafi sobie poradzić z epizodyczną hipermagnezurią, jeżeli jednak czynnik stresowy trwa nieprzerwanie, dochodzi do deficytów tkankowych magnezu i klinicznych objawów hipomagnezemii, pojawia się między innymi lęk, który przez następową hiperwentylację nasila niedobory. Mechanizm ten stanowi błędne koło, wymagające natychmiastowego leczenia.

Niedobory magnezu mogą być przyczyną wielu różnych dolegliwości (choć zwykle mało specyficznych), prowadząc do dysfunkcji układów:

• nerwowego (zaburzenia z zakresu nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej)
• krążenia (nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia zakrzepowo-zatorowe)
• pokarmowego (choroby z zakresu dysautonomii żołądkowo-jelitowych)
• kostnego (dna rzekoma)
• rozrodczego (niemożność zajścia w ciążę, częste poronienia).

Rola magnezu w chorobach neurologicznych

Od wielu lat wiadomo, że magnez jest jonem stabilizującym błony neuronów, przez co zmniejsza pobudliwość komórek nerwowych. Fakt ten jest wykorzystywany w leczeniu wspomagającym wielu neurologicznych schorzeń.

Do najczęstszych chorób neurologicznych związanych z deficytem magnezu komórkowego należą :

• tężyczka utajona
• nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi
• bóle migrenowe głowy
• bóle głowy związane z napięciem emocjonalnym
• utraty przytomności o niejasnej etiologii
• zespoły lękowo-depresyjne.

Istnieje również wiele patologii neurologicznych niezwiązanych bezpośrednio z niedoborem magnezu komórkowego, ale pogłębiających się w wyniku tego deficytu. Są to: choroba tików i ruchów mimowolnych, zaburzenia miokloniczne, dystoniczne, zaburzenia dyskinetyczne, zaburzenia poznawcze, padaczka i inne zaburzenia napadowe, choroby przebiegające ze wzmożonym napięciem mięśniowym, choroby neuronu obwodowego, neurologiczna postać choroby z Lyme. W tych stanach chorobowych magnez jest stosowany jako leczenie uzupełniające.

Tężyczka – zespół nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej

Tężyczka to stan nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej dotykający przede wszystkim ludzi młodych, aktywnych, ambitnych, z niewielką przewagą kobiet. Występują dwa typy choroby: tężyczka hipokalcemiczna (zwykle u pacjentów po tyreoidektomii, w przebiegu pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc), która występuje stosunkowo rzadko, i tężyczka utajona, normokalcemiczna, wynikająca z komórkowego niedoboru magnezu i zwiększonego napędu oddechowego, występująca znacznie częściej. Tężyczka utajona (spazmofilia), mimo że dość powszechna, jest rozpoznawana rzadko, ponieważ nie ma objawów, które mogłyby być patognomoniczne i jednoznacznie weryfikować rozpoznanie.

Objawy tężyczkowe umownie można podzielić na napadowe – występujące okresowo, mające nieco zaostrzony charakter i przebiegające z hiperwentylacją oraz objawy międzynapadowe – różnorodne, mało specyficzne. Tężyczka utajona jest zazwyczaj wykrywana przypadkowo u pozornie zdrowych osób lub pacjentów skarżących się na bardzo nietypowe objawy ze strony różnych narządów i układów.

Objawy mogące sugerować występowanie tężyczki utajonej dzielą się na:

• centralne (wzmożone napięcie nerwowe, napadowe zasłabnięcia, bezsenność, obniżenie nastroju, męczliwość)
• obwodowe (skurcze mięśni, drętwienia i mrowienia kończyn, parestezje)
• wegetatywne (bóle w okolicy przedsercowej, kołatania serca, opasujące bóle w klatce piersiowej i jamie brzusznej, wzdęcia, kolki, zaburzenia naczynioruchowe w obrębie kończyn)
• neurologiczne (objaw Chvostka, objaw Trousseau, wygórowane odruchy ścięgniste)
• elektrofizjologiczne (obraz spontanicznych wyładowań wieloiglicowych potencjałów).

Najczulszym testem wykazującym obecność nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej, a tym samym tężyczki, jest badanie elektromiograficzne – próba tężyczkowa (próba ischemiczna).

U każdego pacjenta, u którego na podstawie badań elektromiograficznych stwierdzono obecność objawów nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej, należy wykonać szczegółowe badania morfologiczne i biochemiczne, umożliwiające identyfikację rodzaju oraz przyczyny patologii. Warto pokusić się o wykluczenie chorób tarczycy, przytarczyc, kory i rdzenia nadnerczy, insulinooporności, nietolerancji i alergii. Diagnostykę tężyczki utajonej zawsze warto uzupełnić o dodatkowe badania: elektrokardiogram, elektroencefalogram, echokardiogram.

Leczenie tężyczki utajonej polega głównie na suplementacji magnezu i właściwej terapii psychologicznej. Dzienne zapotrzebowanie na magnez wynosi u dorosłych 5 mg/kg masy ciała. Korzystne jest stosowanie preparatów dobrze wchłanialnych, o dobrej biodostępności, w połączeniu z kofaktorem, jakim jest witamina B₆. Dobierając preparat suplementacyjny, należy pamiętać, że dużo lepiej wchłaniane są sole organiczne, np. cytryniany czy mleczany, niż tlenki czy węglany magnezu. Włączając terapię u pacjenta ze spazmofilią, nie należy zapominać o normalizacji stężenia witaminy D₃, która jest gwarantem przyswajalności tkankowej pierwiastka.