adw. Anna Popławska

Wielu lekarzy spotkało się podczas wykonywania zawodu z nieprzyjemnym zachowaniem czy wręcz z agresją ze strony pacjentów. Znajomość zasad postępowania w takich przypadkach może się okazać niezwykle przydatna. Umiejętność odpowiedniego postępowania w podobnych sytuacjach powinna wynikać nie tylko z wiedzy medycznej, lecz także łączyć się ze znajomością elementów technik psychologicznych redukujących napięcie i agresję oraz z wiedzą prawną.

W każdym podmiocie opieki medycznej personel powinien zostać odpowiednio przygotowany i przeszkolony co do zasad zachowania się w kontakcie z pobudzonym czy agresywnym chorym. Dzięki temu działania personelu będą spójne, a nie chaotyczne czy nawet wręcz wzajemnie się wykluczające. Brak wyćwiczonych zachowań może nie tylko utrudnić skuteczne udzielenie pacjentowi pomocy, lecz także – i co gorsza – zwiększyć zagrożenie dla samego personelu. W pierwszej kolejności trzeba bowiem zadbać o bezpieczeństwo własne. W razie konieczności nie należy zwlekać z wezwaniem policji czy innych służb porządkowych – nawet jeśli nie powzięło się jeszcze z całą pewnością przekonania co do tego, czy dane zachowania, których personel doświadcza ze strony chorego, wynikają z jego zaburzeń psychicznych. Trzeba mieć na względzie, że niekiedy niebezpieczne zachowania są działaniem celowym i o charakterze przestępczym albo że ich przyczyna leży w zatruciu substancją psychoaktywną.

Techniki pośrednie

W pierwszej kolejności pobudzonego czy agresywnego pacjenta należy jak najszybciej uspokoić, a dopiero później można spróbować podjąć względem niego zalecane działania diagnostyczne i terapeutyczne. W każdym przypadku pobudzenia i agresji warto pamiętać o kilku podstawowych zasadach. Jeśli zachowująca się w ten sposób osoba nie jest w stanie zagrażającym życiu, trzeba przede wszystkim podjąć działania zapewniające bezpieczeństwo personelu, w tym oczywiście własne, a także innych ludzi znajdujących się na terenie danego podmiotu.

W celu uniknięcia eskalacji agresji można próbować podjąć następujące działania:

• niezwłocznie powiadomić pozostałych członków personelu o zagrożeniu i wezwać pomoc
• unikać przebywania z agresorem w zamkniętym pomieszczeniu
• unikać zbliżania się do takiej osoby na niewielką odległość, zachowywać względem niej odpowiedni dystans
• uniemożliwić pacjentowi dostęp do niebezpiecznych przedmiotów.

Do technik przeciwdziałających pobudzeniu i agresji czy też służących ich wyciszeniu należą:

• unikanie zachowań prowokacyjnych i nieprzejawianie konfrontacyjnych
• mówienie spokojnym, ale zdecydowanym tonem
• w miarę możliwości podjęcie działań zmierzających do rozluźnienia atmosfery (np. przedstawienie się)
• deklaracja udzielenia pomocy oraz zapewnienie chorego o chęci działania na jego rzecz
• nawiązanie kontaktu, dialogu
• ewentualne ukierunkowanie agresji fizycznej na przedmiot bądź dopuszczenie do jej werbalnej ekspresji w celu zredukowania napięcia oraz obniżenia ryzyka agresji fizycznej
• odwrócenie uwagi i rozładowanie napięcia, np. przez zaproponowanie agresorowi rozmowy czy dostępu do telefonu, by mógł skontaktować się z kimś bliskim.

Przymus bezpośredni

Powyższe techniki mogą okazać się jednak niewystarczające. Niekiedy w związku z agresywnymi zachowaniami ze strony pacjenta konieczne może być jego mechaniczne zabezpieczenie lub zastosowanie innych środków przymusu bezpośredniego. Działania te należy traktować jako dozwolone i umożliwiające przeprowadzenie dalszych postępowań o charakterze zarówno diagnostycznym, jak i terapeutycznym wobec pobudzonej lub agresywnej osoby.

Zasady stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec pacjenta reguluje ustawa o ochronie zdrowia psychicznego (UOZP)¹. Zgodnie z artykułem 18 ich stosowanie jest możliwe tylko wobec osoby z zaburzeniami psychicznymi, którą według definicji ustawowej jest:

• chory psychicznie (wykazujący zaburzenia psychotyczne)
• upośledzony umysłowo
• osoba wykazująca inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a taki człowiek wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym (art. 3 pkt 1 UOZP).

Artykuł 18 wspomnianej ustawy mówi również o warunkach użycia przymusu bezpośredniego wobec chorych z zaburzeniami psychicznymi, który można stosować tylko wówczas, gdy:

• dopuszczają się zamachu na własne życie lub zdrowie
• dopuszczają się zamachu na życie lub zdrowie innej osoby
• dopuszczają się zamachu na bezpieczeństwo powszechne
• w gwałtowny sposób niszczą lub uszkadzają przedmioty znajdujące się w ich otoczeniu
• poważnie zakłócają lub uniemożliwiają funkcjonowanie zakładu psychiatrycznej opieki zdrowotnej lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej.

Decyzję co do zastosowania przymusu bezpośredniego podejmuje lekarz. Określa on rodzaj zastosowanego środka oraz osobiście sprawuje nadzór nad jego wdrożeniem. W przypadku gdy nie jest możliwe uzyskanie natychmiastowej decyzji lekarza, podejmuje ją i osobiście nadzoruje jej wdrożenie pielęgniarka. Ciąży na niej jednak obowiązek niezwłocznego, gdy tylko okoliczności na to pozwolą, zawiadomienia lekarza. Każdorazowa sytuacja zastosowania przymusu bezpośredniego oraz uprzednie poinformowanie pacjenta, co do którego istnieje zamiar podjęcia takich działań, powinny zostać odnotowane w dokumentacji medycznej.

Jeśli agresywna osoba nie jest zdolna z uwagi na jej stan do zrozumienia przekazywanych informacji, to w takim wypadku można odstąpić od jej uprzedzenia o możliwości zastosowania przymusu bezpośredniego, który to fakt również powinien znaleźć odzwierciedlenie w dokumentacji medycznej i zostać odnotowany wraz z podaniem przyczyny takiego odstąpienia.