W związku z intensywnym rozwojem medycyny i poprawą warunków ekonomicznych, a także szybko rosnącą świadomością zdrowotną wydłuża się życie ludzi. Jednocześnie szybko rośnie liczba chorych z różnymi dysfunkcjami poznawczymi, w tym z otępieniem (dementia), ponieważ starszy wiek jest głównym czynnikiem ryzyka. Szacuje się, że w Polsce mieszka blisko 0,5 mln osób z tego rodzaju zaburzeniami. Pozostałe główne czynniki ryzyka rozwoju otępienia to niski poziom wykształcenia, dodatni wywiad rodzinny, czynniki genetyczne oraz naczyniowe czynniki ryzyka (nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, cukrzyca [DM – diabetes mellitus]).

Otępienie cechuje się obecnością licznych deficytów poznawczych, a głównym jest upośledzenie pamięci (zaburzona zdolność przyswojenia nowych informacji lub przypomnienia wcześniej nabytych). W jego diagnozie musi występować ponadto ≥1 z następujących objawów:

• afazja (zaburzenia mowy)
• apraksja (zaburzona zdolność do wykonywania bardziej złożonych czynności ruchowych mimo ich zachowania, tzn. braku niedowładu)
• agnozja (niezdolność do rozpoznawania przedmiotów mimo braku zaburzeń czucia, w tym zmysłów wzroku, słuchu itd.)
• zaburzenia funkcji wykonawczych (tzn. planowania, organizacji, porządkowania, abstrakcyjnego myślenia itd.).

Wszystkie te symptomy istotnie zaburzają funkcjonowanie chorego w życiu społecznym, zawodowym i rodzinnym.

Najczęstszą przyczyną otępienia jest choroba Alzheimera (AD – Alzheimer’s disease), dalej są: naczyniopochodne uszkodzenie mózgu (np. po udarze mózgu), otępienie czołowo-skroniowe i otępienie z ciałami Lewy’ego (DLB – dementia with Lewy bodies). Demencja występuje też w przebiegu choroby Parkinsona (PD – Parkinson’s disease) oraz innych tzw. atypowych parkinsonizmów¹.

Stan kliniczny, w którym następuje pogorszenie funkcji poznawczych przekraczające zmiany typowe dla wieku, nie na tyle jednak poważne, by spełniać kryteria diagnostyczne otępienia, określa się nazwą łagodnych zaburzeń poznawczych (MCI – mild cognitive impairment).

Dysfunkcjom poznawczym sprzyjają m.in.:

• stwardnienie rozsiane (SM – sclerosis multiplex)
• padaczka, zwłaszcza wieloletnia
• choroby psychiczne, w tym depresja, zaburzenia lękowe, schizofrenia, zespół stresu pourazowego
• guzy mózgu
• neuroinfekcje
• urazowe uszkodzenia mózgu
• choroby ogólnoustrojowe
• zaburzenia metaboliczne, np. w DM, niewydolności nerek i wątroby
• niedoczynność tarczycy
• hipowitaminoza B₁₂
• bezdech senny
• nadużywanie alkoholu i innych substancji psychogennych
• działania niepożądane niektórych farmaceutyków, np. benzodiazepin, leków przeciwhistaminowych, opioidów, neuroleptyków, leków przeciwpadaczkowych (AED – antiepileptic drugs), chemioterapeutyków^2-5.