Regularność przyjmowania leków jest kluczowa do osiągnięcia optymalnych efektów terapeutycznych w otępieniu. Dany farmaceutyk należy przyjmować o stałej porze dnia, niezależnie od posiłków. W przypadku pominięcia dawki należy ją przyjąć jak najszybciej, chyba że zbliża się pora przyjęcia kolejnej. W takim przypadku należy pominąć zapomnianą dawkę i kontynuować leczenie zgodnie z planem.

Długość terapii IAChE i/lub NMDA jest ustalana indywidualnie przez lekarza, w zależności od stanu klinicznego pacjenta, odpowiedzi na leczenie oraz tolerancji leku. Leczenie może być kontynuowane tak długo, jak długo przynosi korzyści kliniczne i jest dobrze tolerowane. Lekarz powinien regularnie oceniać jego skuteczność oraz ewentualne działania niepożądane.

Terapia łączona polegająca na jednoczesnym stosowaniu IAChE (np. donepezylu) i memantyny stanowi ważną strategię w leczeniu AD o umiarkowanym i ciężkim nasileniu. Obydwa leki działają na różne mechanizmy patologiczne choroby, co pozwala na osiągnięcie lepszych efektów klinicznych niż w przypadku monoterapii.

ABA i BACE1

Warto wspomnieć, że w ostatnich latach pojawiły się nowe preparaty, które dają nadzieję na skuteczniejsze leczenie otępienia, zwłaszcza choroby Alzheimera. Dwiema głównymi grupami farmakologicznymi są:

• Przeciwciała monoklonalne skierowane przeciwko amyloidowi β (ABA – amyloid-beta antibodies) – do tej grupy należą: adukanumab, lekanemab i donanemab. Te przeciwciała monoklonalne wiążą się z amyloidowymi płytkami β – jednym z głównych czynników patologicznych w AD. Badania kliniczne wykazały, że ABA mogą spowolnić tempo pogorszenia funkcji poznawczych u pacjentów we wczesnym stadium tej choroby^8-10.
• Inhibitory rozszczepiające białko prekursorowe amyloidu w miejscu β1 (BACE1 – β-site amyloid precursor protein cleaving enzyme 1) – BACE1 jest enzymem odpowiedzialnym za produkcję amyloidu β. Preparaty BACE1 blokują ten enzym, zmniejszając ilość amyloidu β w mózgu. Chociaż badania kliniczne nad tymi lekami są wciąż w toku, wyniki wydają się obiecujące.

Trwają ponadto badania nad farmaceutykami, które wpływają na inne mechanizmy patologiczne w AD typu białko tau, neurozapalenie i stres oksydacyjny. Podobnie jak w przypadku BACE1 znajdują się one wciąż w fazie badań klinicznych, niemniej wyniki są również obiecujące. Leki te mogą stanowić ważny element przyszłych terapii otępienia. Przeprowadzane są ponadto eksperymenty dotyczące terapii genowej, komórkowej i stymulacji mózgu.

Cytykolina w terapii zaburzeń poznawczych

Cytydyno-5’-difosforan choliny (CDP-cholina) to związek endogenny wytwarzany przez organizm, natomiast cytykolina jest egzogenną CDP-choliną, która może być podawana w formie doustnej lub iniekcji. W ludzkim organizmie cytykolina ulega degradacji podczas hydrolizy i defosforylacji do cytydyny i choliny, które są substratami dla fosfatydylocholiny wchodzącej w skład błon komórkowych neuronów. Szczegółowy mechanizm działania cytykoliny nie jest jednak dobrze poznany. Prawdopodobnie działa jako prekursor fosfatydylocholiny – głównego składnika błon komórkowych, oraz ACh – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za procesy uczenia się i pamięci^11-15.

Wielokierunkowe działanie cytykoliny

Cytykolina wykazuje wielokierunkowe działanie na poziomie komórkowym i molekularnym, wpływając na różne aspekty funkcjonowania mózgu. Dzięki temu lekowi ma miejsce:

• Neuroprotekcja – chroni neurony przed uszkodzeniami wywołanymi przez m.in. stres oksydacyjny, niedotlenienie i ekscytotoksyczność. Działa w postaci stabilizacji błon komórkowych, hamowania apoptozy (programowanej śmierci komórki) oraz stymulacji produkcji czynników wzrostu nerwów¹⁶.
• Poprawa metabolizmu energetycznego – zwiększa produkcję adenozynotrifosforanu (ATP) – głównego nośnika energii w komórkach, co przekłada się na poprawę funkcji mitochondrialnych i zwiększenie wydolności energetycznej neuronów¹⁷.
• Modulacja neuroprzekaźników – oprócz ACh również cytykolina wpływa na stężenie innych neuroprzekaźników, takich jak dopamina, noradrenalina i serotonina, które odgrywają istotną rolę w procesach poznawczych, emocjonalnych oraz motywacyjnych¹⁸.
• Poprawa przepływu krwi w mózgu – zwiększa przepływ krwi w mózgu, co przyczynia się do lepszego zaopatrzenia neuronów w tlen i składniki odżywcze, niezbędne do ich prawidłowego funkcjonowania¹⁹.
• Wspomaganie neuroplastyczności – stymuluje procesy neuroplastyczności, czyli zdolności mózgu do adaptacji oraz reorganizacji w odpowiedzi na nowe doświadczenia i bodźce. Ułatwia to tworzenie nowych połączeń nerwowych oraz regenerację uszkodzonych obszarów mózgu²⁰.

Dzięki swoim wielokierunkowym mechanizmom działania cytykolina znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu różnych zaburzeń poznawczych. Badania kliniczne wykazały, że ten lek w terapii dodanej do inhibitora acetylocholiny (AChR – acetylcholine receptor) może spowolnić postęp AD, poprawiając funkcje poznawcze, takie jak pamięć, uwaga i zdolności językowe²¹. Cytykolina przyspiesza powrót funkcji poznawczych po udarze, zmniejszając deficyty neurologiczne i poprawiając QoL pacjentów²². Znalazła ponadto zastosowanie w urazowym uszkodzeniu mózgu – wspomaga jego regenerację po urazie, przyspieszając powrót funkcji poznawczych i zmniejszając ryzyko powikłań²³.

U starszych osób cytykolina poprawia pamięć, koncentrację oraz zdolności uczenia się, opóźniając rozwój łagodnych zaburzeń poznawczych i otępienia²⁴. Może być również skuteczna w leczeniu zaburzeń poznawczych związanych z PD, depresją, uzależnieniami bądź niedoborami witaminowymi.

Cytykolina została najlepiej przebadana z udziałem chorych po udarze mózgu – w okresie zarówno ostrym (do 14 dni od objawów), jak i przewlekłym (po 6 tyg. do 2 lat). Wyniki kilkunastu badań klinicznych i kilku metaanaliz pozwalają na zalecanie cytykoliny pacjentom z ostrym udarem niedokrwiennym mózgu (UNM) jako leczenia wspomagającego, którego celem jest poprawa sprawności fizycznej, samodzielności i codziennej aktywności. Najlepsze efekty osiągano, gdy lek był włączany do 24 godzin w dawce 2 g/24 godziny. Miał większą skuteczność u osób >70 r.ż. niż u młodszych. Natomiast cytykolina stosowana w okresie przewlekłym po udarze mózgu przynosi pozytywny efekt pod względem QoL i funkcji poznawczych. W przeprowadzonych badaniach klinicznych stosowano ją od kilku tygodni do 2 lat w dawce 1 g/24 godziny. Jakość życia oceniana była na podstawie skali EuroQoL, do oceny funkcji poznawczych zaś zastosowano wskaźnik Global Cognitive Impairment (GCI). W badaniach klinicznych udokumentowano najlepszy efekt terapii, gdy u pacjentów równocześnie była prowadzona rehabilitacja^25-32.

Włączenie cytykoliny do leczenia farmakologicznego zaburzeń poznawczych niesie ze sobą liczne korzyści, m.in.:

• przyczynia się do poprawy pamięci, uwagi, koncentracji oraz zdolności uczenia się
• spowalnia postęp choroby – w przypadku chorób neurodegeneracyjnych cytykolina może opóźnić rozwój objawów i poprawić QoL
• zwiększa samodzielność – poprawa funkcji poznawczych przekłada się na większą samodzielność chorych w codziennym życiu.

Bezpieczeństwo i tolerancja cytykoliny

Cytykolina wykazuje minimalną toksyczność i jest szybko metabolizowana, a produkty metabolizmu są eliminowane jako dwutlenek węgla. Jest dobrze tolerowana przez pacjentów, a działania niepożądane występują rzadko i są zazwyczaj łagodne – najczęściej zgłaszanymi są: bóle głowy, nudności, biegunka i bezsenność. Cytykolina może też działać synergistycznie z innymi lekami stosowanymi w terapii zaburzeń poznawczych, zwiększając ich skuteczność³³.