Przedruk z „Medical Tribune” 2014;2:77-9.

Przedstawiamy sylwetkę Tadeusza Krwawicza, który stworzył podstawy nowoczesnej kriochirurgii oka

Prof. Tadeusz Krwawicz – opracował oryginalną metodę zamrażania rogówki w zabiegu usunięcia zaćmy.

Nazwisko Tadeusza Krwawicza jest jednym z najbardziej znaczących w rozwoju nowoczesnej okulistyki. W listopadzie 1962 roku wygłosił on w Chicago wykład na temat krioterapii oka, prezentując wówczas szerszemu gremium oryginalną metodę zamrażania rogówki w zabiegu usunięcia zaćmy, nad którą pracował od schyłku lat 50.

Kim był człowiek, który miał odegrać tak znaczącą rolę w dziejach światowej oftalmologii?

Droga do medycyny Tadeusza Krwawicza nie była ani łatwa, ani też prosta. Jego ojciec planował dla niego zupełnie inną przyszłość. Chciał, by został inżynierem górnictwa, co byłoby zgodne z rodzinną tradycją i przekonaniem, że taki właśnie zawód przynosi potrzebną w życiu stabilizację i niezależność finansową. Dla młodego Tadeusza wstąpienie w progi znakomitej krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej było okupione licznymi wyrzeczeniami i znaczącym wysiłkiem. Jako absolwent neoklasycznego gimnazjum w Kałuszu musiał uzupełnić swoje wykształcenie dodatkową pracą nad przedmiotami ścisłymi, szczególnie matematyką i fizyką.

Pierwszy rok studiów utwierdził go tylko w przekonaniu, że znalazł się w niewłaściwym miejscu. Studia techniczne nużyły go ogromnie, a kontakty z rówieśnikami studiującymi na Wydziale Lekarskim UJ skłaniały go ku medycynie. W końcu postanowił zrezygnować z obranego pierwotnie kierunku. Po rozmowie z ojcem uzyskał nie tylko jego zgodę, ale i pełne wsparcie w wysiłkach zmierzających do zmiany uczelni. Dzięki temu w 1932 roku mógł rozpocząć studia medyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Ukończył je po sześciu latach, a w roku 1939, roku wojny, uzyskał tytuł doktora na podstawie rozprawy „O właściwościach koloidopeptycznych komórek rogówki”. Okupację, najpierw radziecką, później niemiecką, spędził we Lwowie, nieprzerwanie pracując jako lekarz. W roku 1944, po zajęciu Lwowa przez Armię Radziecką, został zmobilizowany w szeregi II Armii Wojska Polskiego i znalazł się w Lublinie. Z tym miastem związał się już do końca życia. Tu rozpoczął pracę na Wydziale Lekarskim nowo powstałego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, który w 1950 roku został przekształcony w Akademię Medyczną w Lublinie. Od 1948 roku tworzył od podstaw lubelską klinikę okulistyki, najpierw jako adiunkt, później jako docent, w końcu jej profesor. Po ponad trzydziestu latach pracy, w 1980 roku, przeszedł w stan spoczynku. Zmarł osiem lat później.

Myśl o krioekstrakcji

Pozostawił po sobie dorobek badawczy obejmujący znaczące prace z zakresu diagnostyki i leczenia schorzeń rogówki, siatkówki oraz soczewki. Był autorem szeregu nowych technik zabiegowych, jak również modyfikacji już istniejących. Odnosił sukcesy w leczeniu urazów oka, potwierdzając tym samym doskonałe przygotowanie teoretyczne i duże, zdobyte w ciągu lat, doświadczenie praktyczne. Potrafił w umiejętny sposób łączyć zagadnienia teoretyczne z codzienną praktyką kliniczną.

Dominique Jean Larrey – wojskowy lekarz Napoleona obserwował efekty analgezji wywoływanej przez mróz podczas odwrotu Wielkiej Armii z Rosji.

Giambattista Bietti – użył czynnika termicznego, by domknąć otwór w siatkówce.

Już pod koniec lat 50. zainteresował się możliwościami, jakie daje zastosowanie niskich temperatur w zabiegach okulistycznych. Miały one w prostej linii doprowadzić do opracowania krioekstrakcji, czyli zabiegu usuwania zaćmy z zastosowaniem czynnika termicznego. Był to istotny krok w rozwoju nie tylko chirurgii oka, lecz również innych specjalności zabiegowych, tworząc podstawy nowoczesnej kriochirurgii.

Obserwacje chłodu

Pierwsze istotne uwagi na temat praktycznych możliwości zastosowania hipotermii w medycynie poczynił w starożytności Hipokrates, który zwrócił uwagę, że obniżenie temperatury okolic rany za pomocą lodu lub śniegu zmniejsza wydatnie krwawienie i uczucie bólu. Naczelny chirurg wojsk Napoleona, baron Dominique Jean Larrey (1766-1842), jeden z największych operatorów tamtych czasów, uważany za twórcę nowoczesnej medycyny pola walki, mógł w strasznych warunkach zimowego odwrotu Wielkiej Armii z Rosji obserwować skutki długiej ekspozycji na zimno żołnierzy oraz prób ogrzania ich przy ognisku. Jednocześnie zwrócił uwagę, że obniżenie temperatury na kończynie przygotowanej do amputacji wydatnie zmniejsza uczucie bólu.

W pierwszej połowie XIX stulecia angielski lekarz James Arnott (1797-1883) eksperymentował, stosując mieszaninę lodu i chlorku sodu, by sprawdzić, czy i jak zimno wpływa na ograniczanie rozrostu tkanki nowotworowej oraz czy może być pomocne w uśmierzaniu konkretnych ognisk bólu. Za Arnottem poszli inni, prowadząc badania doświadczalne na zwierzętach i w warunkach klinicznych nad obniżeniem temperatury całego ciała i wybranych tkanek oraz narządów. Wyniki takiego postępowania były różne i nie dawały ostatecznej odpowiedzi w kwestii przydatności krioterapii w medycynie.

Początek XX wieku przyniósł zastosowanie skroplonego tlenu w terapii zmian skórnych. W roku 1905 niemiecki dermatolog Fritz Juliusberg (1872-1939) wprowadził do medycyny pojęcie krioterapii. W dwudziestoleciu międzywojennym wzrosło zainteresowanie wykorzystaniem technik krioterapeutycznych w leczeniu ogólnym. Pierwszy dobrze udokumentowany przypadek ich zastosowania w okulistyce miał miejsce w 1933 roku, kiedy Giambattista Bietti (1907-1977) użył czynnika termicznego, by domknąć otwór w siatkówce. W roku 1935 Richard Deutschmann (1852-1935) zastosował niską temperaturę w przypadku zaopatrzenia rozwarstwienia siatkówki. Były to bez wątpienia początki nowoczesnej kriochirurgii oka. Jednak prawdziwy przełom nastąpił już po zakończeniu wojny.