Do zadań laryngologa będzie należała ocena układu równowagi z potwierdzeniem lub wykluczeniem zaburzeń narządu przedsionkowego o charakterze obwodowym. W tym przypadku diagnostyka będzie opierać się na badaniu otorynolaryngologicznym i otoneurologicznym, które uwzględniają ocenę zarówno narządu przedsionkowego, jak i narządu słuchu. W arsenale badań znajdują się: orientacyjne badanie słuchu szeptem, mową i stroikami, w tym podstawowe próby Rinnego i Webera, badanie audiometrią tonalną i słowną, testy nadprogowe, jak również badania elektrofizjologiczne, a przede wszystkim badanie słuchowych potencjałów wywołanych (ABR – auditory brainstem response).
Neurolog powinien skupić się na pniu mózgu, w którym znajdują się liczne struktury odpowiedzialne za kontrolę ruchów gałek ocznych. I tak most odpowiada za kontrolę ruchów gałek ocznych w płaszczyźnie poziomej, natomiast śródmózgowie – za ruchy w płaszczyźnie pionowej. Z kolei w obrębie rdzenia przedłużonego znajdują się jądra odpowiedzialne za utrzymanie spojrzenia, czyli pozycji po wykonanym ruchu, oraz jądra istotne dla powstawania odruchów przedsionkowo-ocznych. Należy podkreślić także rolę móżdżku jako elementu OUN optymalizującego ruchy gałek ocznych poprzez koordynację amplitudy i prędkości w stosunku do przemieszczającego się celu. Konsekwencją tego działania jest uzyskanie możliwie najostrzejszego obrazu obserwowanego obiektu. Elementami odpowiedzialnymi za kontrolę ruchów gałek ocznych są dwa regiony móżdżku – płat grudkowo-kłaczkowy (móżdżek przedsionkowy) i grzbietowa część robaka w obrębie płacików VI i VII wraz z leżącym pod nią jądrem wierzchu. W wyniku uszkodzenia tych struktur obserwuje się oczopląs pionowy ku dołowi, zaburzenia wolnego śledzenia, niedostateczne utrzymywanie spojrzenia (oczopląs spojrzeniowy).
Rdzeń przedłużony jest integratorem nerwowym dla sakkad poziomych (w jego skład wchodzi jądro poprzedzające podjęzykowe i jądro przedsionkowe przyśrodkowe). Częstym powodem uszkodzenia rdzenia jest udar niedokrwienny w części grzbietowo-bocznej, który przebiega z objawami zespołu Wallenberga, z tożstronnym zbaczaniem gałek ocznych, upośledzeniem wolnego śledzenia, oczopląsem poziomo-obrotowym.
Diagnostyka w przypadku uszkodzeń ośrodkowych wymaga wykonania badań obrazowych.30-33
Jak już wcześniej wspomniano, oczopląs pochodzenia ocznego występuje w chorobach przebiegających z defektem gałek ocznych. Jego najczęstszymi przyczynami są wrodzone wady gałek ocznych, np. zaćma, niedorozwój siatkówki, bielactwo, a także guzy skrzyżowania nerwów wzrokowych.35,37 W przebiegu ww. guzów obserwuje się niekiedy zjawisko spasmus nutans (oczopląs, potrząsanie głową w pionie/poziomie, kręcz szyi) u słabowidzących dzieci w wieku od 6 m.ż. do 3-4 r.ż. W takich przypadkach oczopląs wiąże się ze stałymi ruchami gałek ocznych i głowy. Rzadziej oczopląs pochodzenia ocznego ma postać ukrytą (oczopląs ukryty) – wówczas drgania występują tylko wtedy, gdy jedno oko jest zasłonięte, zanikają natomiast przy oczach otwartych.38,39
Podsumowanie
Jak wynika z powyższego omówienia, zawroty głowy i zaburzenia równowagi wymagają bardzo wnikliwej oceny każdego przypadku i przeprowadzenia szczegółowej analizy z pozoru tak prozaicznego elementu, jakim są ruchy gałek ocznych.
Współpraca laryngologa (narząd przedsionkowy), neurologa (ośrodkowy układ nerwowy) i okulisty (narząd wzroku) przyczyni się do postawienia prawidłowej diagnozy, a co za tym idzie – włączenia odpowiedniego leczenia. Lekarze pierwszego kontaktu nie powinni bagatelizować zawrotów głowy, lecz kierować pacjentów do ośrodków zajmujących się ich diagnostyką, po to by dogłębnie przeanalizować wszelkie objawy towarzyszące zawrotom głowy i zaburzeniom równowagi i na tej podstawie włączyć leczenie farmakologiczne (naczyniowe), rehabilitację (kinezyterapię czy fizykoterapię), ale również leczenie operacyjne, które ma na celu: zmniejszenie wyrównawczego ustawienia głowy, zmniejszenie ruchów oczopląsowych, poprawę ostrości wzroku, co uzyskuje się poprzez osłabienie mięśni działających w kierunku najmniejszych ruchów oczopląsowych i wzmocnienie mięśni działających w kierunku przeciwnym. Zabieg może być wykonywany w kilku etapach.