Indywidualne cechy osoby badanej

Wiek

Zmiany w zapisie VEP, związane z dojrzewaniem struktur ośrodkowego układu nerwowego, w tym drogi wzrokowej, są najszybsze i najwyraźniejsze w pierwszych 4 miesiącach życia⁷. Między 5 a 55 rokiem życia komponenty VEP stabilizują się, natomiast >60 roku życia stopniowo maleje amplituda i wydłuża się latencja fal, choć zmiany te są dyskretne (około 2-5 ms na dekadę). Każda pracownia opracowuje swoje własne tabele norm w odniesieniu od poszczególnych grup wiekowych.

Płeć

Zwykle obserwuje się krótsze czasy latencji (o 2-4 ms) i nieznacznie wyższe (o około 5 µV) amplitudy fali P100 u kobiet w porównaniu z mężczyznami w tym samym wieku⁸. Ma to prawdopodobnie związek z mniejszym rozmiarem głowy i nieco wyższą temperaturą ciała u kobiet.

Ostrość wzroku i ewentualna wada refrakcji

Przed przystąpieniem do PVEP wymagane jest wyrównanie wady refrakcji, aby osiągnąć możliwie najlepszą ostrość wzroku u badanego. Współpraca z pacjentem z niską ostrością wzroku lub zmętnieniem ośrodków optycznych wymaga prezentowania różnych rozmiarów bodźca o różnym poziomie kontrastu aż do momentu, gdy uzyskamy najlepszy, powtarzalny zapis PVEP. Jest to przydatne w oszacowaniu efektu leczenia operacyjnego lub doboru korekcji okularowej przy braku werbalnej reakcji ze strony pacjenta (niepełnosprawność intelektualna, demencja).

Stopień koncentracji

Badanie trwa około 10-15 minut i pacjent musi przystąpić do niego wypoczęty. Procedura z użyciem wzorca wymaga skupienia i uważnej fiksacji środka ekranu, ponieważ rozkojarzenie i brak współpracy ze strony badanego mogą mieć wpływ na jakość wyniku. Największe trudności napotyka się przy badaniu ruchliwych dzieci w wieku przedszkolnym; w tym przypadku może być wskazane skrócenie badania, poproszenie asystenta o podtrzymanie uwagi dziecka zabawką lub zastosowanie stymulacji błyskowej.

Szerokość źrenicy

Badanie powinno się zaplanować przed farmakologiczną mydriazą, jeśli to niemożliwe, należy odnotować ten fakt w dokumentacji. Przy szerokiej źrenicy latencja fal ulega wyraźnemu skróceniu. W przypadku znacznej asymetrii (np. szpilkowata źrenica wskutek zrostów pozapalnych) wystąpi również asymetria odpowiedzi; amplituda zarejestrowana z tego oka jest niska, a różnice międzyoczne w latencji mogą przekraczać 10 ms.

Wskazania i przeciwwskazania

Tabela 1. Wskazania do przeprowadzenia badania wywołanych potencjałów wzrokowych (VEP)

Tabela 2. Przeciwwskazania do przeprowadzenia badania VEP

Badanie VEP jest uznawane za bezpieczne i nieinwazyjne. W tabelach 1 i 2 zebrano najistotniejsze wskazania i przeciwwskazania opatrzone komentarzem.

Przykłady zastosowania VEP i interpretacja uzyskanych wyników

Badanie VEP weszło do użytku klinicznego jako obiektywne i nieinwazyjne narzędzie, pozwalające na wykrywanie i monitorowanie zaburzeń zarówno w przednim odcinku drogi wzrokowej, jak i w obszarze poza skrzyżowaniem nerwów wzrokowych. Patologie na poszczególnych poziomach znajdują odzwierciedlenie w nieprawidłowych parametrach VEP, tj. wydłużonej latencji i obniżonej amplitudzie fal. Poniżej przedstawiono wybrane schorzenia, w diagnostyce których badanie to wydaje się szczególnie pomocne.

Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego w przebiegu stwardnienia rozsianego

U 50-70% chorych na stwardnienie rozsiane (SM – sclerosis multiplex) epizod ostrego zapalenia nerwu wzrokowego wystąpi przynajmniej raz podczas trwania choroby, zaś u 25% chorych będzie on pierwszym objawem SM^9,10. Prawidłowy obraz dna oka u większości chorych z pozagałkowym zapaleniem nerwu II nastręcza trudności i opóźnia ustalenie właściwego rozpoznania. Podstawowym badaniem elektrofizjologicznym w przypadku ostrych i przewlekłych neuropatii nerwu wzrokowego jest PVEP. Ostremu demielinizacyjnemu zapaleniu nerwu II prawie zawsze (blisko 90%^11,12) towarzyszą nieprawidłowości krzywej VEP, należy jednak mieć na uwadze odsetek pacjentów, u których parametry zapisu mogą mieścić się w granicach normy mimo czynnego procesu zapalnego.

Rycina 4. Wzrokowe potencjały wywołane wzorcem czarno-białej szachownicy (rozmiar bodźca 1° i 15’). U pacjentki rozpoznano ostre pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego po stronie prawej, oko lewe – zapis prawidłowy. Badanie zostało wykonane w Klinice Okulistyki Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego im. prof. K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach