U pacjentów w okresie terminalnym występują zarówno objawy psychiczne, jak i somatyczne, które wymagają stosowania farmakoterapii, a nierzadko politerapii. Właściwe postępowanie farmakologiczne ma na celu najczęściej efekt objawowy, jednak nie wolno zapominać także o potencjalnym ryzyku wystąpienia objawów niepożądanych, które w tej grupie chorych jest szczególnie wysokie. Postępowanie w przypadku poszczególnych objawów powinno być zgodne z psychiczne, jak i somatyczne, które wymagają stosowania farmakoterapii, a nierzadko politerapii. Właściwe postępowanie farmakologiczne ma na celu najczęściej efekt objawowy, jednak nie wolno zapominać także o potencjalnym ryzyku wystąpienia objawów niepożądanych, które w tej grupie chorych jest szczególnie wysokie. Postępowanie w przypadku poszczególnych objawów powinno być zgodne z zasadami medycyny opartej na faktach (EBM – evidence based medicine).

Warto pamiętać, że w fazie terminalnej licznych chorób w profilu farmakokinetyczno-farmakodynamicznym leków zachodzą zmiany. Ich nieuwzględnienie może spowodować nieskuteczność stosowanego leczenia oraz wzrost ryzyka wystąpienia powikłań.

W tabeli 1 przedstawiono zmiany obserwowane u pacjenta w terminalnym okresie wielu chorób oraz ich wpływ na ryzyko wystąpienia niekorzystnych interakcji, jakie mogą mieć miejsce w praktyce klinicznej¹.

U pacjenta w okresie terminalnym, jak już wspomniano, zachodzące zmiany w farmakokinetyce leków predysponują do występowania niekorzystnych interakcji pomiędzy jednocześnie stosowanymi lekami. W tabeli 2 przedstawiono najistotniejsze z nich, mające ważne znaczenie praktyczne¹.

Ból u pacjenta w aktywnej fazie umierania

Jednym z najczęściej występujących objawów w terminalnej fazie choroby nowotworowej jest ból. U ponad 85% pacjentów ma on charakter bólu mieszanego (nocyceptywno-neuropatyczny). Aby skutecznie leczyć ból, niezwykle ważne jest umiejętne opisywanie jego odczuwanego poziomu oraz cech charakterystycznych. Zazwyczaj zadaje się pacjentowi szereg pytań, które pomagają ustalić dokładny charakter bólu. Jest to bardzo pomocne w ustaleniu rozpoznania, typu bólu oraz optymalnego leczenia indywidualnie dostosowanego do każdego pacjenta. Ocena musi być wielowymiarowa i uwzględniać przebyte oraz aktualne leczenie onkologiczne, choroby współistniejące, a także stan kliniczny pacjenta^1,2.