dr n. o zdr. Katarzyna Różycka

dr n. med. Aleksandra Kapała

Epidemiologia

Z roku na rok na całym świecie wzrasta liczba chorych na nowotwory. Zgodnie z raportem International Agency for Research on Cancer w 2020 r. odnotowano 19,3 mln nowych zachorowań na raka i 10 mln zgonów z tego powodu. Szacuje się, że w ciągu kolejnych 2 dekad zachorowalność wzrośnie o 47%¹.

Stały wzrost zachorowań obserwuje się także w przypadku cukrzycy – w 2021 r. na świecie chorowało blisko 537 mln osób w wieku 20-79 lat. Szacuje się, że liczba ta wzrośnie do 643 mln w 2030 r. i 783 mln w 2045 r.²

U 8-18% pacjentów z rozpoznanym nowotworem złośliwym chorobą współistniejącą jest cukrzyca, co sprawia, że mają oni większe ryzyko infekcji, nierzadko leczeni są mniej agresywnie i mają gorsze rokowanie^3-7.

Diagnostyka zaburzeń metabolizmu glukozy

Zasady diagnostyki zaburzonego metabolizmu glukozy u chorych z nowotworem złośliwym są takie same jak w populacji ogólnej. Pacjenci onkologiczni obciążeni otyłością, chorobami sercowo-naczyniowymi czy dyslipidemią mają większe ryzyko wystąpienia zaburzeń metabolizmu glukozy, dlatego ważne są badania kontrolne i monitorowanie glikemii.

Stany hiperglikemiczne definiowane są wg World Health Organization (WHO)⁸ jako:

• prawidłowa glikemia na czczo: 70-99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l)
• nieprawidłowa glikemia na czczo: 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l)
• cukrzyca spełniająca jedno z poniższych kryteriów:
  • glikemia przygodna ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l) oraz objawy hiperglikemii, takie jak wzmożone pragnienie, osłabienie, wielomocz
  • wynik dwukrotnego (każdy pomiar w inny dzień) oznaczenia glikemii na czczo w godzinach porannych ≥126 mg/dl (≥7 mmol/l)
  • wartości glikemii w 120 minucie wykryta za pomocą doustnego testu obciążenia (OGTT – oral glucose tolerance test) ≥200 mg/dl (≥11,1 mmol/l)
  • stężenie jednorazowego oznaczenia hemoglobiny glikowanej (HbA_1c) ≥6,5% (≥48 mmol/mol).

Insulinooporność można rozpoznać dzięki:

• indeksowi Homeostatic Model Assessment (HOMA) – wartość odcięcia >1-1,5^9,10
• indeksowi Quantitative Insulin Sensitivity Check Index (QUICKI) – wartość odcięcia <0,34^10,11
• wartości insuliny podczas OGTT
  • insulinemia na czczo >15 mI j.m./l
  • insulinemia w 120 minucie testu >75 mI j.m./l
  • insulinemia w jakimkolwiek punkcie testu >150 mI j.m./l¹².

W piśmiennictwie pojawiają się różne punkty odcięcia wskazujące na rozpoznanie insulinooporności. Nie ma również standaryzowanych norm laboratoryjnych, które wskazywałyby na insulinooporność po wykonaniu testu obciążenia glukozą, co stanowi niekiedy problem w postawieniu rozpoznania.

Nowotwory i cukrzyca

Zachorowalność na raka w grupie osób chorych na cukrzycę jest istotnie wyższa niż w populacji ogólnej. Dotyczy to w szczególności raków piersi, jajnika, endometrium, trzustki, jelita grubego i prostaty¹³.

Współistnienie cukrzycy powoduje nie tylko większe ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej, lecz także większe ryzyko progresji i zgonu^14-17. Sugerowanych jest kilka mechanizmów wyjaśniających związek między cukrzycą a rozwojem nowotworów – są nimi m.in.:

• aktywacja szlaku insulinowego – w warunkach hiperinsulinemii insulina może wiązać się z receptorami dla insulinopodobnych czynników wzrostu (IGF-1 [insulin-like growth factor 1] i IGF-2), w wyniku czego dochodzi do nadmiernej aktywacji szlaku RAS-MAPK, a w konsekwencji do wzrostu i różnicowania komórek^18,19
• hiperglikemia – indukuje stan zapalny i uszkodzenia DNA, przyczyniając się do transformacji komórek nowotworowych^20-22
• przewlekły stan zapalny – nasila karcynogenezę przez aktywację cytokin prozapalnych z tkanki tłuszczowej^23,24.

Terapie przeciwnowotworowe nierzadko nasilają hiperglikemię zarówno u diabetyków, jak i u osób bez wywiadu zaburzeń metabolizmu glukozy. Niektóre cytostatyki, leki celowane, immunoterapia czy też glikokortykosteroidy (GKS) mogą prowadzić do insulinooporności oraz hiperglikemii, co z kolei może się stać przyczyną redukcji dawki leku lub odroczenia terapii. Do czynników dodatkowo zwiększających ryzyko wystąpienia hiperglikemii zaliczane są: wskaźnik masy ciała (BMI – body mass index) >30 kg/m², brak aktywności fizycznej i nieprawidłowa dieta (z nadmiarem energii z cukrów prostych i tłuszczów, niedoborowa w zakresie mikroskładników żywność przetworzona)^25-27.