Współwystępowanie zaburzeń psychicznych i nowotworów jako problem kliniczny

Szacuje się, że u blisko 26% polskiej populacji dorosłych przynajmniej raz w życiu pojawia się epizod zaburzeń psychicznych¹. Z kolei zachorowalność na nowotwory w Polsce wynosi 440/100 000 osób i stanowią one przyczynę co czwartego zgonu². Dwustronna zależność między występowaniem schorzeń onkologicznych a zaburzeń psychicznych warunkuje ich względnie wysoką współchorobowość. Należy podkreślić, że dla zaburzeń nastroju wynosi ona aż 20-50%. Potencjalnie depresjogenne działanie cytokin wydzielanych przez guz oraz wspólne osobowościowe i behawioralne czynniki ryzyka wskazują, że depresja może na wiele lat wyprzedzić rozpoznanie kliniczne choroby nowotworowej oraz pogarszać jej rokowanie^3,4. Rozpoznanie nowotworu wiąże się z 1,5-krotnym wzrostem ryzyka występowania myśli samobójczych, przy czym wskaźnik ten wzrasta do 2,2, jeśli pacjent leczył się psychiatrycznie przed diagnozą onkologiczną. Względne ryzyko suicydalne jest szczególnie wysokie przy zidentyfikowanym raku żołądka (3,3) i wątroby (7,5)⁵. Wykazano, że rozpoznanie choroby nowotworowej zwiększa ryzyko zaburzeń lękowych niemal 2-krotnie⁶.

Należy wspomnieć także o alkoholu i tytoniu – substancjach powszechnie nadużywanych i powiązanych z ryzykiem zachorowania na nowotwory złośliwe⁷. Warto w tym kontekście dodać, że odsetek osób palących papierosy wśród chorych na schizofrenię wynosi 80%, co w połączeniu z otyłością polekową stawia tę grupę w gronie szczególnie narażonych na zachorowanie i zgon z powodu choroby onkologicznej⁸.

Wziąwszy pod uwagę powyższe dane epidemiologiczne oraz współczesne standardy dotyczące leczenia zaburzeń psychicznych i nowotworów, należy się spodziewać, że pojawi się potrzeba jednoczesnego stosowania chemioterapii i leków psychiatrycznych u tych pacjentów. W codziennej praktyce możemy mieć zatem do czynienia z następującymi sytuacjami klinicznymi:

• leczony psychiatrycznie został zakwalifikowany do CTH z powodu diagnozy nowotworu
• chory w trakcie chemioterapii wymaga leczenia psychofarmakologicznego z uwagi na doświadczane objawy psychopatologiczne, np. lęk, depresję, zaburzenia pamięci czy bezsenność
• zależność wymagająca rozstrzygnięcia – czy prezentowane zaburzenia psychiczne są działaniem niepożądanym CTH, czy elementem reakcji adaptacyjnej na nową sytuację, którą jest leczenie onkologiczne
• prezentowane u pacjenta działania niepożądane CTH wymagają wdrożenia terapii, a rozważanymi farmaceutykami są leki psychiatryczne (np. zastosowanie haloperydolu jako środka przeciwwymiotnego).