mgr Krzysztof Manterys

Wraz z postępem medycznym, w tym w samej onkologii, badacze zwracają coraz większą uwagę na funkcjonowanie pacjenta po zakończonym leczeniu. Jedną ze sfer, która stała się nowym tematem do badań i dyskusji ekspertów, jest funkcjonowanie seksualne chorych z rakiem piersi.

Specjaliści dowodzą, że promocja psychoedukacji na temat zaburzeń psychoseksuologicznych u pacjentek z rakiem piersi wynikających z traumatycznych przeżyć związanych z zachorowaniem, zmianami zachodzącymi w ciele w wyniku procesu leczenia, wtórnych zaburzeń psychologicznych dotyczących postrzegania obrazu własnego ciała jest ważna w poprawie jakości życia (QoL – quality of life), w tym jego sfery seksualnej.

Już od starożytności piersi są postrzegane, zarówno kulturowo, jak i społecznie, jako immanentna część kobiecej tożsamości, macierzyństwa, atrakcyjności i seksualności. W związku z tym ich utrata wiąże się nie tylko ze zmianami fizykalnymi i funkcjonalnymi ciała, lecz także kryzysem psychologicznym prowadzącym do zaburzeń depresyjnych, lękowych, izolacji społecznej, obniżonej samooceny oraz poczucia własnej wartości, a w konsekwencji kryzysu kobiecości, czyli rozumienia tego, co oznacza dla chorej bycie kobietą¹.

Celem autora niniejszego artykułu jest ramowe opisanie przyczyn oraz konsekwencji zaburzeń seksuologicznych po chorobie nowotworowej piersi oraz wskazania zarówno dla specjalistów w dziedzinie onkologii, jak i pacjentek z nowotworem piersi, w jaki sposób lepiej zrozumieć trudności w życiu intymnym po chorobie oraz jakie są dostępne metody wsparcia.

Podłoże trudności psychoseksuologicznych u kobiet po przebytym nowotworze piersi

Pod względem aktywności seksualnej piersi przede wszystkim sygnalizują, na którym etapie pobudzenia seksualnego w trakcie kontaktu intymnego jest kobieta. Z tego powodu ich utrata wiąże się z kryzysem w życiu seksualnym.

Przyczyn trudności związanych z powrotem do aktywności seksualnej po chorobie nowotworowej i z czerpania przyjemności z pożycia intymnego z partnerem jest wiele. Mogą one być zależne zarówno od czynników medycznych związanych z reakcją na chorobę, działań niepożądanych procesu leczenia (zmiany fizykalne, np. obustronna mastektomia), wtórnych do nowotworu zaburzeń seksuologicznych, chorób współistniejących, historii aktywności seksualnej pacjentki przed zachorowaniem oraz aktywności seksualnej w trakcie choroby, jak i zmiennych psychologicznych (predyspozycje osobowościowe do odczuwania stanów lęku czy depresji), społecznych (wsparcie ze strony bliskich) oraz socjodemograficznych (wiek, miejsce zamieszkania, aktywność zawodowa, status społeczny, status związku).

Wpływ nowotworu na odczuwane emocje w ujęciu psychoseksuologicznym

Rozpoznanie nowotworu piersi jest związane z doświadczaniem kryzysu na tle psychologicznym i społecznym, co wiąże się ze zmianą całego stylu życia, począwszy od aktywności zawodowej, relacji społecznych, kontaktów z bliskimi, a skończywszy na życiu seksualnym. Zarówno w chorobie nowotworowej, jak i sferze seksualnej emocje mają szczególne znaczenie dla satysfakcji z życia i odczuwania poczucia dobrostanu. Diagnoza nowotworu piersi może zaburzyć funkcjonowanie psychologiczne, wywołując przy tym emocje, takie jak lęk, strach, złość, gniew oraz smutek. Pacjentka często odczuwa przy tym żal, rozpacz i niepokój. Te emocje oraz stany lęku mogą utrzymywać się nie tylko w początkowym etapie diagnozy, lecz także w trakcie procesu leczenia i po zakończonej chorobie. Jeśli chora mimo zakończonego leczenia nadal boryka się z przewlekłe obniżonym nastrojem, stanami lęku oraz niepokoju, będzie to wpływało na jej funkcjonowanie seksualne, w tym również na czerpanie przyjemności z kontaktów intymnych z partnerem². Powrót do aktywności seksualnej po przebytej chorobie będzie związany nie tylko ze wsparciem partnera oraz bliskich, lecz także z jej przeszłymi doświadczeniami w sytuacjach stresujących oraz kryzysowych³.

Co ciekawe, kryzys związany z zachorowaniem na raka oraz z utratą piersi to dwa komplementarne procesy psychologiczne, które nakładają się na siebie pod względem odczuwanych skutków w obrębie ciała oraz emocji. To sprawia, że przeżycia kobiety na poziomie psychiki są mocno zintensyfikowane i pacjentka tym bardziej może mieć trudności o charakterze psychologicznym, a także seksuologicznym.

Partner, mając świadomość, że jego bliska osoba doświadcza kryzysu kobiecości, powinien okazywać czułość nie tylko w trakcie procesu leczenia oraz oczekiwania na pozytywne rokowanie, lecz także przy powracaniu do pełnej aktywności, w tym seksualnej. A to dla chorej po doświadczeniach związanych ze zmianami w obrębie ciała i poczucia kobiecości może być szczególnym wyzwaniem³.

Dodatkowymi czynnikami pomagającymi radzić sobie z emocjami, co przekłada się m.in. na powrót do aktywności seksualnej, są: grupy wsparcia (np. Stowarzyszenie Amazonki), farmakoterapia oraz psychoterapia (najczęściej zalecanymi formami są racjonalna terapia zachowania oraz psychoterapia poznawczo-behawioralna).

Znaczenie dobranych metod terapii onkologicznych w kontekście psychoseksuologicznym

Funkcjonowanie psychoseksualne kobiety po przebytym raku piersi jest zależne od wielu czynników medycznych. Każda metoda terapii onkologicznej, poczynając od chemioterapii (CTH – chemotherapy), radioterapii (RTH – radiotherapy), hormonoterapii, a kończąc na leczeniu chirurgicznym, może w odmienny sposób wpływać na dalsze funkcjonowanie pacjentki onkologicznej po zakończonym procesie leczenia.

Według badaczy w wyniku zastosowanego leczenia onkologicznego wiele chorych zgłasza objawy: przewlekłego zmęczenia, osłabienia, bezsenności, utraty apetytu, rozstroju żołądka, bólu brzucha, nudności, wymiotów, bólów ramienia i barku, obrzęku limfatycznego ramion oraz trudności w oddychaniu, co przekłada się na ogólną ocenę jakości życia, w tym funkcjonowania seksualnego po zakończonym procesie leczenia^4-6.

Wpływ wybranych metod leczenia onkologicznego na funkcjonowanie seksualne

Chemioterapia

W trakcie leczenia, a w szczególności po jego zakończeniu, pacjentka zaczyna zwracać uwagę na swój wygląd stricte związany z subiektywnym poczuciem kobiecości, atrakcyjności oraz seksualności.