1. Dokąd skierować nastolatkę z depresją?

Jeżeli osoba nieletnia wykazuje objawy epizodu depresyjnego według ICD 10, szczególnie wtedy, gdy występują u niej: obniżony nastrój, utrata zainteresowań i zdolności do odczuwania radości oraz zmniejszenie energii, prowadzące do wzmożonej męczliwości i zmniejszonej aktywności, oraz poczucie winy i niska samoocena, niewątpliwie należy skierować ją do poradni zdrowia psychicznego (PZP) dla dzieci i młodzieży w celu dokonania pełnej diagnostyki i włączenia leczenia (wymagającego nadzoru specjalistycznego).

Jeżeli w toku badania uzyskujemy potwierdzenie występowania u osoby nieletniej myśli i tendencji samobójczych, koniecznie należy wezwać opiekuna prawnego i odesłać ją do najbliższej izby przyjęć szpitala psychiatrycznego z wydzielonym oddziałem dla dzieci i młodzieży, aby specjalista psychiatra rozstrzygnął, czy istnieją bezwzględne wskazania do hospitalizacji.

Jeżeli stwierdzane objawy depresyjne spełniają jedynie kryteria zaburzeń adaptacyjnych (związanych bezpośrednio z trudną sytuacją życiową), bez potwierdzonego ryzyka samobójczego, można skierować małoletniego, za zgodą opiekuna prawnego, do psychologa posiadającego certyfikat psychoterapeuty w celu podjęcia terapii indywidualnej i/lub rodzinnej.

2. Czy dziecko po próbie samobójczej zawsze wymaga hospitalizacji na oddziale psychiatrycznym, czy wystarczy hospitalizacja na oddziale pediatrycznym i konsultacja psychiatryczna?

Dziecko po próbie samobójczej zawsze wymaga konsultacji psychiatrycznej! Jeżeli konsultujący dziecko psychiatra, wezwany przez pediatrę, stwierdzi jednoznacznie, że ustały powody podjęcia próby samobójczej (np. było podejrzenie ciąży, które stanowiło spust dla zachowań samobójczych, a następnie nie zostało ono w szpitalu potwierdzone) i nie stwierdzi on u dziecka zaburzeń psychicznych związanych z dużym ryzykiem samobójstwa, może uznać, że dziecko nie wymaga hospitalizacji na oddziale psychiatrycznym oraz zalecić dalszą obserwację w PZP dla dzieci i młodzieży.

3. Nastolatka po próbie samobójczej – wszystkie oddziały psychiatrii dziecięcej odmawiają przyjęcia z powodu braku miejsc. Co robić?

Lekarz psychiatra w izbie przyjęć nie może odmówić skonsultowania i ewentualnego przyjęcia dziecka po próbie samobójczej, ponieważ jest to stan wskazujący na zagrożenie życia dziecka. Jeżeli uzyskujemy jednak taką informację telefonicznie (co jest mało prawdopodobne), należy domagać się pisemnego potwierdzenia faktu odmowy faksem. Jeżeli lekarz psychiatra pełniący dyżur w szpitalu psychiatrycznym uzna, że dziecko może być transportowane do innego szpitala, sam podejmuje taką decyzję po ustaleniu miejsca.

4. Czy o hospitalizacji dziecka z powodu upojenia alkoholowego należy powiadomić szkołę?

Fakt leczenia psychiatrycznego objęty jest tajemnicą lekarską, bez zgody opiekuna prawnego i dziecka w wieku powyżej 16 roku życia nie możemy powiadamiać szkoły o hospitalizacji. Jeżeli dziecko trafiło na inny oddział szpitalny z powodu zatrucia alkoholem i są dowody na zagrożenie demoralizacją, możemy kierować się Ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich (najnowszy tekst ujednolicony z dnia 1 stycznia 2012 r., art. 3, § 1: „W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny”. § 2: „W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego…”. Art. 4, § 1: „Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, policji lub innego właściwego organu”. § 2: „Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub policję” [za stroną internetową Legeo]).

5. Czternastoletni chłopiec przyszedł z matką na badanie bilansowe, ale kategorycznie odmówił rozebrania się do badania. Matka stwierdziła, że po długiej rozmowie zgodził się przyjść na badanie, ale się nie rozbierze. Długa rozmowa z nastolatkiem w gabinecie też nie przyniosła rezultatu. Umówiłem się z matką, że badanie przełożymy na inny termin. Chłopiec kilka miesięcy wcześniej był uczestnikiem traumatycznego wydarzenia – ojciec alkoholik podpalił dom. Matka sama korzysta z pomocy psychologa, ale chłopiec odmówił. Wydałem skierowanie do poradni psychologicznej. Co powinienem jeszcze zrobić?

Jeżeli istnieje domniemanie, że nieletni pacjent był lub jest ofiarą przemocy, należy powiadomić o tym sąd rodzinny, natomiast jeśli jego zachowanie wskazuje na występowanie u niego zaburzeń psychicznych, wystarczy jedynie zgoda matki na pełne badanie psychiatryczne, a nawet obserwację w szpitalu psychiatrycznym.

6. Proszę o podanie standardu postępowania z bullyingiem. Czy zgłosić w szkole? Zawiadomić sąd opiekuńczy? Policję? Wydział oświaty? Dziewczynka wyśmiewana przez koleżanki podjęła próbę samobójczą. Co robić?

Za zgodą matki (opiekuna prawnego) i dziecka w wieku powyżej 16 roku życia możemy o fakcie bullyingu powiadomić szkołę. Szkoły posiadają specjalne wytyczne (dostępne w internecie), dotyczące postępowania w przypadku wystąpienia przemocy. Poza tym obowiązuje nas Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich (patrz odpowiedź na pytanie 4).