U pacjentów z biegunką po przeszczepieniu narządu miąższowego należy wykluczyć w pierwszym rzędzie zakażenie, błąd dietetyczny, ale także wziąć pod uwagę wpływ leków immunosupresyjnych, a szczególnie MMF.1,2,8,17W tym ostatnim przypadku pomocne w opanowaniu biegunki może się okazać podzielenie dawki MMF na kilka mniejszych porcji stosowanych częściej. Należy uwzględnić fakt, że w trakcie biegunki następuje paradoksalnie wzrost stężenia takrolimusu (nawet do wartości toksycznych). Optymalne jest więc określenie stężenia takrolimusu w surowicy i modyfikacja jego dawki w okresie biegunki.
Ekspozycja na słońce
Pacjenci po przeszczepieniu narządu miąższowego muszą UNIKAĆ ekspozycji na słońce w godzinach szczytu nasłonecznienia (10:00-15:00); nie zaleca się im również korzystania z solarium. Wykazano bowiem zwiększone ryzyko nowotworów (4-21 razy większe niż w populacji ogólnej), w tym zwłaszcza raka płaskonabłonkowego, podstawnokomórkowego skóry oraz raka wargi.1,27,28
Aktywność fizyczna
W pierwszych 2-3 miesiącach po transplantacji wątroby zaleca się unikanie ćwiczeń związanych z napinaniem, uciskiem brzucha, podnoszenia ciężarów, ale także długotrwałego siedzenia. Przeciwwskazane są sporty kontaktowe (np. piłka nożna, boks) oraz grożące urazem. Nie należy jednak zbyt pochopnie zwalniać dzieci z zajęć wychowania fizycznego (część z nich pomimo braku przeciwwskazań wręcz się tego domaga), gdyż z praktyki wynika, że po ustabilizowaniu się stanu przeszczepionego narządu, w okresie, kiedy otrzymują małą immunosupresję, są nawet w stanie osiągać dobre wyniki w takich sportach, jak pływanie czy jazda na nartach1,2,8 (ryc. 3 i 4).
Problemy etyczne
Przeszczepianie narządów miąższowych rodzi różne pytania natury etycznej, których nie sposób przedstawić w tak krótkim doniesieniu. Problemy etyczne dotyczą każdej z osób zaangażowanych w proces przekazania narządu lub jego części: lekarza, dawcy i biorcy.29
Część dzieci (szczególnie nastolatki) z zawstydzeniem przyznaje się, że nosi w sobie „narząd ze zwłok”, część boi się reakcji rówieśników. W przypadku przeszczepienia narządu czy jego fragmentu od żywego spokrewnionego dawcy mogą również występować różne odczucia. W przypadku istnienia między dawcą i biorcą narządu więzi uczuciowych i emocjonalnych (rodzinnych) dar uczyniony z własnego narządu staje się czynnikiem wzmacniającym i utrwalającym wzajemny związek uczuciowy.
Odległe powikłania
W odległym okresie po przeszczepieniu narządu miąższowego należy się liczyć z następującymi problemami:1,2,8,12-15,28-31
- toksycznym działaniem leków immunosupresyjnych
- nawrotem choroby podstawowej w przeszczepionym narządzie (autoimmunologiczne zapalnie wątroby [AIH], pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych [PSC], zakażenie HCV, HBV, nowotwory)
- zwiększonym ryzykiem chorób nowotworowych (rak skóry, nowotwory układu chłonnego)
- problemami chirurgicznymi, np. zwężeniem zespoleń żółciowych
Odległe wyniki przeszczepień zależą od wielu czynników. Świadomość i wiedza o grożących powikłaniach i odpowiednia reakcja na zaistniałą sytuację chorobową dziecka będącego po przeszczepieniu narządu mają istotne znaczenie w zapobieganiu utracie narządu oraz w efekcie końcowym w zmniejszeniu śmiertelności pacjentów po transplantacji.