Zapalenia gruczołów ślinowych (sialoadenitis)

Definicja

Zapalenie gruczołów ślinowych może być ograniczone do jednego z nich – ślinianki przyusznej (parotitis) lub podżuchwowej (sialoadenitis submandibularis) i w tych przypadkach ma zwykle etiologię bakteryjną. Może również obejmować wszystkie duże gruczoły ślinowe i wtedy ma etiologię wirusową. Jak wszystkie stany zapalne również zapalenia ślinianek dzielą się na ostre, przewlekłe i nawracające.

Epidemiologia

Najczęstszym zapaleniem ślinianek u dzieci jest nagminne zapalenie ślinianek, czyli świnka (parotitis epidemica, mumps), choć częstość jego występowania znacznie spadła po wprowadzeniu obowiązkowych szczepień. Drugim co do częstości występowania jest nawracające zapalenie ślinianek przyusznych. Pozostałe zapalenia ślinianek u dzieci są stosunkowo rzadkie, dlatego mogą sprawiać kłopoty diagnostyczne. Ostre ropne zapalenia rozwijają się najczęściej w śliniance przyusznej, mogą występować w każdym wieku, ale częściej zdarzają się u noworodków (czynnikiem ryzyka może być wcześniactwo) lub u chorych z obniżoną odpornością i ciężkimi schorzeniami ogólnymi. Ropne zapalenie ślinianki podżuchwowej jest najczęściej następstwem kamicy i występuje u starszych dzieci i nastolatków.

Patogeneza

Wirusowe zapalenie ślinianek

W wirusowych zapaleniach ślinianek dochodzi do uogólnionego zakażenia, zmiany obejmują wszystkie gruczoły ślinowe, choć tak jak w śwince najwyraźniejszy jest obrzęk ślinianki przyusznej.

Nagminne zapalenie ślinianek

Nagminne zapalenie ślinianek rozwija się na skutek zakażenia drogą kropelkową paramyksowirusem. Wirus namnaża się w komórkach nabłonka, co prowadzi do wiremii i zakażenia ślinianek. Znacznie rzadsze zapalenie ślinianek wywoływane przez cytomegalowirusy może wystąpić u dzieci z nabytymi lub wrodzonymi zespołami niedoboru odporności. Zmiany zapalne ślinianek u noworodków i niemowląt mogą być następstwem wewnątrzmacicznego lub okołoporodowego zakażenia wirusem cytomegalii i wtedy towarzyszą im objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego i wątroby.

Przewlekłe zapalenie ślinianek

Przewlekłe zmiany zapalne ślinianek występują w przebiegu zakażenia wirusem HIV i HCV. Obustronne powiększenie ślinianek jest klasycznym objawem HIV/AIDS i obserwuje się je u dzieci, u których postęp choroby jest powolny. Powiększenie ślinianki jest skutkiem nacieczenia gruczołu przez tkankę limfatyczną. W obrębie ślinianki przyusznej mogą tworzyć się torbiele limfoepitelialne zawierające surowiczy płyn, pokryte nabłonkiem płaskim lub sześciennym i otoczone tkanką limfatyczną. Mechanizm tworzenia się tych torbieli nie został do tej pory wyjaśniony.