Obecnie wyróżnia się trzy typy reakcji po ukąszeniu przez komary: typowe lokalne reakcje skórne, duże lokalne reakcje skórne (zespół skeeter, od potocznej angielskiej nazwy owadów krwiopijnych) oraz reakcje układowe.⁵

Pierwszy typ obejmuje typową lokalną reakcję skórną z natychmiastowym pojawieniem się bąbla z otaczającym go rumieniem. Bąbel powstaje w ciągu 20 minut po ukąszeniu, pozostawiając po około 24-36 godzinach swędzące grudki o znacznej spoistości, z pęcherzykiem na szczycie, które ustępują w ciągu 7-10 dni.⁶

Następnym powszechnym rodzajem reakcji alergicznej po ukąszeniu przez komary jest opisywany zespół skeeter, czyli duże lokalne reakcje na ukąszenia komara. Objawia się on swędzącym, bolesnym obszarem skóry z zaczerwienieniem, zwiększonym uciepleniem i obrzękiem o średnicy od kilku do nawet kilkunastu centymetrów. Powyżej opisana reakcja pojawia się w ciągu kilku godzin od ukąszenia, z najbardziej nasilonymi objawami między 8 a 12 godziną, ustępując ostatecznie w ciągu 3-10 dni. U małych dzieci miejscowa reakcja skórna może obejmować okolicę oczodołu, większą część twarzy, a nawet całe powierzchnie kończyn. Szczególnie u dzieci nasilony obrzęk twarzy może utrudniać widzenie, mówienie, jedzenie, a zlokalizowany w obrębie kończyn uniemożliwiać ruch. Cięższym reakcjom po ukąszeniu przez komary często towarzyszy niska gorączka oraz złe samopoczucie. W bardzo nasilonych reakcjach dodatkowo mogą występować znaczny obrzęk tkanki podskórnej, pęcherze, dreszcze i limfadenopatia.⁷

Ostatnim typem reakcji alergicznej po ukąszeniu przez komary jest układowa reakcja alergiczna, w tym grudkowa lub ostra uogólniona pokrzywka, astma oskrzelowa, choroba posurowicza, a w rzadkich przypadkach nawet wstrząs anafilaktyczny.⁸ Innymi obserwowanymi objawami są limfadenopatia, hepatosplenomegalia, gorączka oraz martwicze zapalenie skóry w miejscu ukąszenia.⁹

Rozpoznanie

Rozpoznanie zespołu skeeter opiera się na wywiadzie i badaniu przedmiotowym. Najważniejszymi informacjami są czas, który upłynął od momentu ekspozycji na ukąszenie komara, oraz występowanie charakterystycznych swędzących, nadmiernie ucieplonych, rumieniowych zmian na skórze w miejscu ukąszenia.

W tym czasie istnieje możliwość oceny swoistych IgE, IgG1, IgG3 oraz IgG4 śliny komara. Odnotowuje się znaczącą zależność między stężeniem specyficznych immunoglobulin a wiekiem ukąszonego. Zależność ta osiąga szczyt między pierwszym a szóstym miesiącem życia, obniża się zaś, począwszy od piątego roku życia.¹⁰

Ze względu na koszt i czasochłonność badania immunoenzymatyczne są wykorzystywane tylko w badaniach klinicznych. Oznacza się wówczas stężenie swoistych IgE oraz podklas immunoglobuliny G specyficznych dla alergenów obecnych w ślinie Aedes vexans.¹¹ Standardowo stosowane punktowe testy skórne z alergenami poszczególnych gatunków komarów są praktycznie niedostępne ze względu na brak standaryzacji. Próba prowokacyjna z żywym owadem jest przeciwwskazana z uwagi na duże ryzyko przenoszenia chorób przez „dzikie” szczepy komarów oraz możliwość wystąpienia innych ostrych reakcji alergicznych po ukąszeniu przez owada.¹²

Różnicowanie

Diagnostyka różnicowa zmian skórnych po ukąszeniu przez komary powinna przede wszystkim obejmować bakteryjne zapalenie tkanki łącznej (cellulitis) oraz duże lokalne reakcje skórne na ukąszenia i użądlenia innych owadów.

Należy pamiętać, że typowe dla reakcji alergicznych występujących po ukąszeniu przez komary jest pojawienie się zmian w ciągu kilku godzin, w odróżnieniu od kilku dni, jak przy nadkażeniach bakteryjnych. Zapalenie skóry i tkanki łącznej jest spowodowane uszkodzeniem skóry w wyniku wielokrotnego drapania swędzącego miejsca, a następnie wtórnego jej nadkażenia, najczęściej przez takie szczepy bakterii jak Staphylococcus aureus i Streptococcus pyogenes. W przypadku zapalenia skóry i tkanki łącznej objawy pojawiają się po kilku dniach i są znacznie bardziej nasilone, obserwuje się silne zaczerwienienie skóry przybierające odcień purpurowy oraz ból i pieczenie. Oprócz tego początkowo mogą wystąpić objawy ogólnoustrojowe, np. ból głowy, nudności, powiększenie węzłów chłonnych, dreszcze i wysoka gorączka.¹³

W przypadku zmian skórnych spowodowanych ukąszeniem przez owady w różnicowaniu należy brać pod uwagę lokalizację zmian, porę roku, miejsce oraz przede wszystkim możliwość ukłucia różnych stawonogów: meszek, komarów, pcheł, obrzeżków, gąsienic. W przypadku komarów na ich atak jesteśmy najbardziej narażeni w okresie wiosenno-letnim, na terenach podmokłych, bagiennych oraz w pobliżu wód stojących (oczka wodne, jeziora, stawy). Zmiany skórne zlokalizowane są na odsłoniętych częściach ciała, rzadko w okolicy owłosionej skóry głowy. Ukąszenia komarów są bezbolesne, w porównaniu z bolesnymi użądleniami pszczół, os, szerszeni i czerwonych mrówek.¹⁴ W przypadku lokalizacji zmian w obrębie owłosionej skóry należy zawsze brać pod uwagę możliwość wszawicy. W różnicowaniu należy także rozważyć roztocze, takie jak świerzb (charakterystycznym objawem jest świąd nasilający się w nocy, po kąpieli na skutek rozgrzania i uczynnienia świerzbowców oraz pojawienie się norek świerzbowcowych w skórze) czy nużeńce (Demodex folliculorum) pasożytujące w obrębie rzęs, wywołujące zapalenie skóry w obrębie oczodołów, w tym zapalenie brzegów powiek i gruczołów łojowych.

Poza wyżej wymienionymi opisane reakcje skórne mogą być spowodowane przez ukąszenia meszek, muszek owocowych, much domowych, gąsienic motyli (erucism, m.in. krupówki rudnicy, prządki wędrownej).¹⁵

Leczenie

Leczenie ma na celu zmniejszenie odczynu zapalnego powstałego w wyniku ukąszenia przez owady. W celu złagodzenia obrzęku i świądu stosuje się miejscowe leki przeciwhistaminowe I generacji (dimetynden) lub leki przeciwhistaminowe II generacji podawane doustnie.¹⁶ W przypadku nasilonych zmian skórnych powyżej 10 cm średnicy i bardzo intensywnie swędzących zaleca się stosowanie glikokortykosteroidów miejscowych o silnym działaniu, np. 0,1% mometazonu w postaci maści lub kremów, 2 razy na dobę przez 5 do 10 dni.¹⁷ W ciężkich reakcjach alergicznych przebiegających z nasilonym obrzękiem, powodującym zaburzenia widzenia, uniemożliwiającym spożywanie pokarmów lub też ograniczającym ruchomość kończyn zaleca się stosowanie glikokortykosteroidów ogólnoustrojowo, np. prednizonu w dawce 1 mg/kg m.c. (maksymalnie do 50 mg) przez 5 do 10 dni.

Wspomagająco można stosować środki zawierające kamforę, mentol, dekspantenol, alantoinę, nafazolinę i antazolinę oraz inne preparaty stosowane miejscowo w łagodzeniu objawów po ukąszeniu przez komary.

Nowością są aparaty elektroniczne do leczenia skoncentrowanym ciepłem miejsc na skórze po ukłuciu przez owady oraz oparzeń powstałych w wyniku dotknięcia meduzy lub pokrzywy. Mechanizm działania polega na miejscowym aplikowaniu dawki ciepła o temperaturze 50°C, która powoduje częściowy rozpad składników jadu owadów i wstrzymanie wydzielania histaminy.¹⁸

Standardowo nie zaleca się stosowania antybiotyków miejscowych ani ogólnoustrojowych. Wyjątek stanowi podejrzenie rozwoju infekcji o etiologii bakteryjnej, w wyniku nadkażenia uszkodzonej skóry w miejscu drapania.

Profilaktyka

Profilaktyka reakcji alergicznych po ukąszeniu przez komary powinna przede wszystkim obejmować usunięcie czynnika wywołującego oraz profilaktyczne stosowanie leków przeciwhistaminowych II generacji.