Epifizjodeza polega na zablokowaniu chrząstki wzrostowej dalszej uda i/lub bliższej piszczeli. Możemy ją stosować przed zakończeniem wzrostu kostnego. Uważa się, że wspomniane chrząstki wzrostowe są aktywne do 16 roku życia u chłopców i do 14 roku życia u dziewcząt, a ich tempo wzrostu wynosi 10 mm/rok dla uda i 6 mm/rok dla piszczeli. Na podstawie powyższych założeń pacjent z asymetrią wynoszącą 3 cm powinien być operowany 3 lata przed zakończeniem wzrostu uda, czyli np. chłopiec w wieku 13 lat.

Wskazaniem do wydłużania kończyny jest asymetria >4-5 cm. Metoda ta jest leczeniem długotrwałym, obarczonym wysokim odsetkiem powikłań.⁶

Deformacje stóp

Wśród najczęstszych deformacji stóp, będących przyczyną zgłoszenia się do lekarza, są: stopy płaskie, płasko-koślawe, wydrążone oraz przywiedzenie przodostopia.

Płaskostopie i stopa płasko-koślawa

Płaskostopie polega na zbyt dużym kontakcie powierzchni podeszwowej stopy z podłożem spowodowanym redukcją łuku podłużnego. Często towarzyszy mu koślawość pięty, rozpoznajemy wówczas deformację płasko-koślawą. Łącznie stopy płaskie i płasko-koślawe stanowią 90% wszystkich deformacji tej okolicy. Mogą być zarówno wariantem fizjologicznym, jak i patologią.

W pierwszej dekadzie życia normą są asymptomatyczne stopy płaskie lub płasko-koślawe wiotkie (inaczej statyczne). Patologią zaś są stopy sztywne w każdym wieku oraz stopy wiotkie z towarzyszącymi dolegliwościami bólowymi lub dysfunkcją stopy, jak również z przykurczem ścięgna Achillesa. Ponieważ warianty normy ukształtowania stóp są często mylone z patologią, w piśmiennictwie napotykamy na duże rozbieżności w kwestii częstości występowania tej deformacji. Waha się ona od 0,6 do 77,9% i jest ściśle uzależniona od wieku pacjentów.⁷ W wieku przedszkolnym stopy płasko-koślawe występują średnio u 45% populacji, natomiast w wieku 10 lat średnio u 15%. Konsekwencją tego jest często niepotrzebne leczenie stóp mieszczących się w normie rozwojowej.

Stopy fizjologicznie płaskie i płasko-koślawe nie są wskazaniem do leczenia. Postępowanie powinno polegać na wyjaśnieniu przyczyny deformacji, uspokojeniu rodziców i wyznaczeniu ponownej wizyty u specjalisty po ukończeniu przez dziecko 10 roku życia. Zaleca się noszenie obuwia z elastyczną podeszwą, unikanie nadwagi i zdrowy tryb życia.^2,7,8

Rycina 8. Sposób badania stopy płasko-koślawej, test stania na palcach (A), test biernego zgięcia grzbietowego palucha (B)

Pacjenci z patologicznymi stopami płasko-koślawymi powinni zostać objęci opieką ortopedyczną. W tej grupie deformacji wyróżniamy stopy wiotkie z towarzyszącymi dolegliwościami bólowymi, z przykurczem ścięgna Achillesa oraz sztywne. Deformacja sztywna może być spowodowana zrostem kostnym między kośćmi – skokową, piętową i łódkowatą (tzw. koalicją stępu) – pionowym ustawieniem kości skokowej oraz zaburzeniami neurologicznymi.

Testami pozwalającymi na odróżnienie stopy sztywnej od wiotkiej są: próba stania na palcach oraz bierne zgięcie grzbietowe palucha (ryc. 8).

W pierwszym badaniu pacjent stoi na pełnych stopach, a następnie na palcach; patrzymy na pacjenta z tyłu. W przypadku stopy płasko-koślawej wiotkiej w pozycji na palcach dochodzi do pełnego odwrócenia deformacji z widocznym prawidłowym łukiem podłużnym przyśrodkowym i prawidłową osią pięty (ryc. 8A). W stopie sztywnej nie ma różnicy w obu pozycjach.

W teście biernego zgięcia grzbietowego palucha w przypadku stopy wiotkiej dochodzi do odtworzenia łuku podłużnego i korekcji ustawienia pięty, tak samo jak w przypadku stania na palcach (ryc. 8B). W przypadku stopy sztywnej zgięcie grzbietowe palucha nie wpływa na deformację.

Rycina 9. Schemat postępowania ze stopą płaską i płasko-koślawą

Aby stwierdzić przykurcz ścięgna Achillesa, należy określić zakres biernego zgięcia grzbietowego stopy (badając kończynę wyprostowaną w stawie kolanowym), który w warunkach prawidłowych wynosi około 15°. Przykurcz ścięgna Achillesa może być przyczyną płasko-koślawej deformacji stopy i jest wskazaniem do podjęcia leczenia.

Do potwierdzenia zrostów kostnych (tzw. koalicji stępu), nieprawidłowego, czyli pionowego ustawienia kości skokowej potrzebne jest badanie radiologiczne. Potwierdzenie etiologii neurologicznej wymaga pełnej oceny neurologicznej. Schemat postępowania ze stopą płaską i płasko-koślawą przedstawia rycina 9.

Rycina 10. Stopy płasko-koślawe (A), zaopatrzone wkładką korytkową (B), supinującą tyłostopie (C, D)