Szmer nad sercem jest częstym zjawiskiem stwierdzanym podczas osłuchiwania klatki piersiowej dzieci. Możliwości badania serca metodą osłuchiwania pojawiły się wraz z wynalezieniem stetoskopu przez Renégo Laenneca w XIX wieku. W 1909 roku George Frederic Still jako pierwszy opisał muzyczny szmer nad sercem u dziecka, stwierdzając, że jest to szmer niewinny. U pacjentów pediatrycznych bez patologii układu krążenia najczęściej wysłuchiwane są szmery niewinne (zwane również czynnościowymi, przygodnymi czy fizjologicznymi). Szmery patologiczne związane z wrodzonymi wadami serca i naczyń stanowią niespełna 1% wszystkich szmerów. Mimo to stwierdzenie szmeru nad sercem u dziecka budzi niepokój rodziców, a często również lekarza, i jest przyczyną kierowania małego pacjenta do kardiologa dziecięcego. W artykule omówiono szmery niewinne u dzieci ze wstępnym różnicowaniem ich ze szmerami patologicznymi.

Osłuchiwanie serca jako element badania przedmiotowego

Osłuchiwanie serca za pomocą stetoskopu to stały element badania przedmiotowego dziecka. Aby przeprowadzić precyzyjną analizę wyników badania, konieczne jest jego wykonanie w cichym i ciepłym pomieszczeniu, w warunkach zapewniających spokojną atmosferę zarówno pacjentowi oraz rodzicom, jak i lekarzowi wykonującemu badanie. Do osłuchiwania należy użyć wysokiej jakości stetoskopu z odpowiednią dla dziecka średnicą membrany i lejka. Część z membraną służy do oceny dźwięków o wysokiej częstotliwości, z kolei za pomocą lejka ocenia się tony o niskiej częstotliwości. W czasie badania rozebrany pacjent powinien spokojnie leżeć na plecach na kozetce (z łatwym dostępem do jego prawej strony). Dzieci niespokojne podczas badania mogą leżeć z głową wspartą na kolanach rodziców lub siedzieć, opierając się plecami o opiekuna. Pozycję ciała pacjenta można, a niekiedy należy, zmieniać w czasie badania. Sprawne i efektywne osłuchanie serca u dzieci, zwłaszcza najmłodszych, bywa trudne ze względu na fizjologicznie szybszy rytm serca oraz częsty niepokój, a nawet płacz. Doświadczenie badającego jest niezbędne do prawidłowej oceny zjawisk osłuchowych nad sercem dziecka. Pozwala też na skrócenie czasu trwania badania.