Tabela 3. Stopnie zaostrzenia astmy według KOMPAS POZ

 W ciężkim zaostrzeniu astmy objawy osłuchowe, takie jak świsty, nie zawsze występują. Jest to spowodowane zbyt małym przepływem powietrza w płucach. Pojawienie się świstów w trakcie terapii oznacza pozytywną reakcję na leczenie.

Po zakwalifikowaniu zaostrzenia jako ciężkiego konieczne jest pilne przetransportowanie dziecka do szpitala. Autorzy wytycznych podkreślają, że wartość SaO₂ <92% przed podaniem tlenu lub leku rozszerzającego oskrzela jest niezależnym czynnikiem świadczącym o ciężkości zaostrzenia. Dokładne pomiary nasycenia hemoglobiny tlenem są zatem niezbędne w ocenie wszystkich dzieci z ostrym świszczącym oddechem.

Tabela 4. Stopnie zaostrzenia astmy według GINA 2020

Autorzy wytycznych GINA jeszcze bardziej upraszczają klasyfikację zaostrzeń astmy, dzieląc je na łagodne oraz ciężkie (tab. 4). Narzędzia służące do oceny ciężkości zaostrzenia są bardzo podobne do zaproponowanych w wytycznych KOMPAS. Wyjątek stanowi pomiar liczby oddechów, który nie został uwzględniony w polskich rekomendacjach. Ze względu na ograniczone rezerwy wentylacyjne u najmłodszych dzieci do poprawy procesów wentylacji dochodzi głównie wskutek zwiększenia częstości oddechów. Dlatego też pomiar liczby oddechów jest jednym z najczulszych wskaźników zaburzeń w układzie oddechowym w populacji pediatrycznej⁸.

Wczesnymi objawami zaostrzenia u dzieci są⁵:

• początek objawów infekcji dróg oddechowych
• nasilenie świstów lub obecna duszność
• nasilenie kaszlu, szczególnie nocnego
• spadek tolerancji wysiłku
• ograniczenia aktywności dziennej
• słaba odpowiedź na podaż leków doraźnych.

Bardzo często objawy ze strony górnych dróg oddechowych poprzedzają zaostrzenie astmy. Najczęstszą jego przyczyną u małych dzieci są zakażenia wirusowe dróg oddechowych. W opublikowanym w 2011 roku raporcie Global Allergy and Asthma European Network (GA²LEN), będącym podsumowaniem doniesień na temat roli wirusów i bakterii w zaostrzeniach astmy, stwierdzono, że obecność wirusów oddechowych w wydzielinie z nosa potwierdzono aż w 62-95% przypadków ostrych incydentów świszczącego oddechu u dzieci⁹. Dominującym patogenem były rynowirusy, zarówno w populacji dziecięcej, jak i w populacji dorosłych. Wirusy paragrypy częściej były przyczyną zaostrzeń u dorosłych, a syncytialny wirus oddechowy (RSV – respiratory syncytial virus) – u niemowląt.

Postępowanie w zaostrzeniu astmy

Zasadniczo leczenie zaostrzeń astmy ma na celu przywrócenie prawidłowych parametrów wentylacyjnych płuc i zapobieganie niedotlenieniu organizmu.

Warunki domowe

Podstawowe znaczenie w leczeniu zaostrzenia astmy ma odpowiednie postępowanie opiekunów dziecka w warunkach domowych. Każdy rodzic musi posiadać pisemny plan postępowania. Powinny być w nim zawarte informacje nie tylko dotyczące zasad rozpoznawania zaostrzenia, lecz także postępowania, a co najważniejsze – identyfikacji stanów zagrażających życiu i wymagających pilnej konsultacji lekarskiej.

Leczenie zaostrzenia astmy w domu należy rozpocząć od podania 2 dawek krótko działającego β₂-mimetyku (SABA – short-acting β₂-agonist). W przypadku braku poprawy dawkę można powtórzyć 2-krotnie w 20-minutowych odstępach. Jeśli po 6 dawkach SABA rodzice nie obserwują poprawy, powinni pilnie skontaktować się z lekarzem.

Konsultacji lekarskiej wymagają również dzieci bardzo niespokojne, u których objawy zaostrzenia nie ustępują szybko po podaniu SABA bądź u których przerwy między kolejnymi dawkami SABA są coraz krótsze, a także dzieci do ukończenia pierwszego roku życia wymagające wielokrotnego podania SABA w ciągu kilku godzin.

Nie ma wystarczających dowodów na to, aby podaż doustnych GKS przez rodziców była bezpieczna. Dlatego też rozwiązanie to powinno być stosowane wyłącznie w sytuacji, kiedy lekarz jest pewny, że rodzice podadzą ten lek właściwie⁵.

Placówka medyczna (w tym szpitalny oddział ratunkowy)

Personel medyczny w placówce ochrony zdrowia ocenia ciężkość zaostrzenia, rozpoczyna właściwe leczenie oraz podejmuje decyzję o ewentualnej hospitalizacji dziecka.

Rycina 1. Schemat postępowania w łagodnym zaostrzeniu astmy według GINA 2020