Badania dodatkowe pełnią funkcję pomocniczą w diagnostyce FMF. W okresie rzutu choroby zazwyczaj stwierdza się: podwyższone wartości wskaźników stanu zapalnego, nieznaczną leukocytozę, nadpłytkowość, zwiększone stężenia immunoglobulin. Istotne jest regularne wykonywanie badania ogólnego moczu, gdyż białkomocz występujący w okresie między rzutami może sugerować rozwój powikłania w postaci amyloidozy (!).

FMF wymaga różnicowania z innymi zespołami gorączek nawrotowych, chorobami autoimmunizacyjnymi czy rozrostowymi.

Podstawowym lekiem stosowanym w leczeniu FMF jest kolchicyna. Jest ona skuteczna w zapobieganiu rzutom choroby oraz powstawaniu amyloidozy. Leczeniem drugiej linii są inhibitory IL1: anakinra i kanakinumab. Chorzy z FMF powinni być objęci opieką interdyscyplinarnego zespołu specjalistów posiadających doświadczenie w leczeniu tej jednostki chorobowej, składającego się z reumatologa koordynującego leczenie oraz dodatkowo w zależności od objawów pacjenta z: gastrologa, nefrologa, ortopedy i fizjoterapeuty.

Poważnym powikłaniem FMF jest amyloidoza, najczęściej nerek, która może prowadzić do ich niewydolności. U pacjentów z FMF mogą również występować zaburzenia płodności wtórne do amyloidozy jąder lub nawracające zapalenia otrzewnej^1,4-6.

Zespół gorączki nawrotowej zależny od receptora dla TNF

TRAPS jest zespołem uwarunkowanym genetycznie spowodowanym mutacją w obrębie białka kodującego receptor 1A TNF (TNFRSF1A). Choroba dziedziczona jest autosomalnie dominująco. Po raz pierwszy została opisana w 1982 roku u 16 członków rodziny irlandzko-szkockiego pochodzenia. Początkowo sądzono, że jest to wariant FMF, jednak nie obserwowano satysfakcjonującej odpowiedzi na leczenie kolchicyną. Obecnie przypadki tej jednostki chorobowej są stwierdzane we wszystkich grupach etnicznych na całym świecie.

Objawy kliniczne TRAPS są zróżnicowane u poszczególnych pacjentów. Pierwsze symptomy zazwyczaj pojawiają się we wczesnym dzieciństwie, jednak w łagodniejszych wariantach choroby mogą wystąpić później, nawet po 30 roku życia. Epizody gorączki nawracają w nieregularnych odstępach, u niektórych chorych co 3-4 tygodnie, u innych pojawiają się tylko 2 razy do roku. Wysokiej gorączce towarzyszą: ból brzucha, dolegliwości bólowe/zapalenie stawów i mięśni, rumieniowata wysypka, zapalenie spojówek, obrzęk okolicy oczodołów. Zapalenie błon surowiczych może manifestować się jako nawracające epizody zapalenia osierdzia, otrzewnej i opłucnej.

Rozpoznanie TRAPS ustala się na podstawie nowych kryteriów klinicznych Eurofever/PRINTO, które obejmują stwierdzenie mutacji w genie TNFRSF1A oraz spełnienie co najmniej jednego z 5 następujących kryteriów: czas trwania rzutów choroby ≥7 dni, ból mięśni, wędrująca wysypka, obrzęk okolicy oczodołów, obciążony wywiad rodzinny. W przypadku braku potwierdzenia mutacji w obrębie genu TNFRSF1A wskazane jest spełnienie minimum 2 z powyższych kryteriów.

Podczas rzutu choroby obserwuje się istotny wzrost wskaźników ostrej fazy (odczynu Biernackiego [OB], stężenia białka C-reaktywnego [CRP – C-reactive protein], amyloidu A), w morfologii krwi obwodowej leukocytozę z przewagą neutrofilów, nadpłytkowość oraz niedokrwistość normocytarną. Między rzutami wskaźniki stanu zapalnego mogą być nieznacznie podwyższone. Wskazane jest regularne wykonywanie badań oceniających funkcję nerek (stężenie kreatyniny, badanie ogólne moczu – białkomocz [!]).

Choroba wymaga różnicowania z: infekcjami, chorobami układowymi tkanki łącznej, postacią układową młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów, chorobami rozrostowymi oraz innymi zespołami gorączek nawrotowych.

Zgodnie z wytycznymi grupy Single Hub and Access point for paediatric Rheumatology in Europe (SHARE) w leczeniu TRAPS można stosować:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – objawowo podczas rzutu gorączki
• glikokortykosteroidy (GKS) systemowe – w celu przerwania rzutu choroby
• inhibitory IL1 (anakinrę, kanakinumab) oraz TNF (etanercept) – u pacjentów z częstymi epizodami gorączki oraz zapaleniem utrzymującym się mimo stosowania GKS systemowych.

Pacjent z TRAPS powinien być leczony przez interdyscyplinarny zespół pod kierownictwem reumatologa bądź immunologa dziecięcego posiadających doświadczenie w leczeniu chorób autozapalnych.

Najcięższym następstwem nieleczonego TRAPS jest amyloidoza. U 80% chorych z tym powikłaniem dochodzi do niewydolności nerek; w innych narządach złogi amyloidu występują rzadko^4,5,7.

Deficyt kinazy mewalonianowej/ zespół hiperimmunoglobulinemii D

To rzadka jednostka chorobowa, która wprawdzie może występować we wszystkich grupach etnicznych, jednak najczęściej opisywana jest u mieszkańców północnej i zachodniej Europy. Mediana wieku rozpoznania HIDS wynosi 6 miesięcy. Występuje z jednakową częstością u obu płci. Choroba dziedziczona autosomalnie recesywnie, jest spowodowana mutacją genu kinazy mewalonianowej (MVK – mevalonate kinase), którego produkt jest kluczowym enzymem biosyntezy cholesterolu i izoprenoidów. Deficyt MVK prowadzi do aktywacji inflamasomu pirynowego, dochodzi również do zwiększonej syntezy IL1 poprzez aktywację kaspazy 1.

Gorączka w przebiegu HIDS trwa zazwyczaj 3-6 dni, nawraca co 4-8 tygodni i pojawia się już w wieku niemowlęcym. Inne typowe objawy to: bolesne powiększenie węzłów chłonnych szyjnych, objawy ze strony przewodu pokarmowego (ból brzucha, wymioty, biegunka), zajęcie skóry i błon śluzowych (zapalenie jamy ustnej, zapalenie gardła, bolesna wysypka drobno- i gruboplamista), ból/zapalenie stawów obwodowych. W przypadkach gdy aktywność MVK jest wyjątkowo mała (<10%), rozwijają się dodatkowo powikłania kwasicy mewalonianowej, takie jak: mikrocefalia, opóźnienie rozwoju i dysmorfia twarzy.

Rozpoznanie HIDS ustala się na podstawie nowych kryteriów klinicznych Eurofever/PRINTO, które obejmują konieczność stwierdzenia mutacji w obrębie genu MVK oraz spełnienia minimum jednego z 3 następujących kryteriów: objawy ze strony przewodu pokarmowego, limfadenopatia szyjna, aftowe zapalenie jamy ustnej.

Podczas rzutu choroby obserwuje się znaczne zwiększenie wartości wskaźników stanu zapalnego, leukocytozę, podwyższone stężenie amyloidu A. U około 80% pacjentów stwierdza się wzrost stężenia IgD (>100 j.m./ml), z towarzyszącym zazwyczaj zwiększeniem stężenia IgA. U 93% pacjentów podczas rzutu choroby obserwuje się zwiększone wydalanie kwasu mewalonianowego z moczem. Pomocne w diagnostyce jest badanie genetyczne w kierunku mutacji genu MVK.

HIDS wymaga różnicowania z: infekcjami, chorobami autoimmunologicznymi, rozrostowymi i innymi zespołami gorączek nawrotowych.