Badanie ostrości wzroku

Do oceny ostrości wzroku w celu wykrycia osłabionego widzenia, w przypadku podejrzenia wady wzroku czy niedowidzenia preferowane jest badanie z wykorzystaniem specjalnych tablic z umieszczonymi optotypami. Użyty rodzaj optotypów (przedstawiający litery, cyfry czy obrazki) oraz metoda badania zależą od wieku, współpracy i rozwoju dziecka oraz znajomości przez nie poszczególnych znaków. Optotypy mogą być prezentowane na: tablicy ściennej, monitorze, rzutniku, tablicy podręcznej. Do standardowego badania ostrości wzroku należy używać tablic o dużym kontraście, z czarnymi optotypami na białym tle. Ostrość wzroku do dali badana jest rutynowo z odległości 4-6 m, natomiast do bliży z odległości 35-50 cm w zależności od użytych optotypów.

Na wynik badania ostrości wzroku poza jakością widzenia będą miały wpływ: wybór poszczególnych optotypów, umiejętności badającego, jego relacja z pacjentem oraz poziom współpracy. Aby zmniejszyć liczbę potencjalnych błędów, w pomieszczeniu, w którym przeprowadzane jest badanie, powinna panować cisza, należy unikać jakichkolwiek czynników, które mogłyby rozproszyć dziecko. Badanie ostrości wzroku powinno być wykonywane jednoocznie z użyciem korekcji okularowej dziecka. Najlepiej, aby oko zostało zasłonięte plastrem lub stabilną zasłonką. Należy zwrócić szczególną uwagę, aby pacjent nie podglądał drugim okiem. W przypadku młodszego dziecka korzystne jest przeprowadzenie testu wstępnego przy obuocznym widzeniu, co pozwoli mu się zaaklimatyzować, jak również pomoże upewnić się badającemu, że pacjent jest w stanie wykonać test i zna optotypy. W sytuacji gdy dziecko nie pozwala na zakrycie oka, należy sprawdzić ostrość wzroku obuocznie. Poleca się, aby pacjent czytał poszczególne optotypy kolejno w rzędach od największych do najmniejszych przez niego widzianych. Wynik badania zapisuje się w postaci ułamka: w mianowniku wpisuje się wartość oznaczonego rzędu optotypów widzianych prawidłowo przez dziecko, a w liczniku odległość, z jakiej jest ono badane (np. 5 m). Otrzymany wynik mniejszy niż 5/5 lub w zapisie ułamka dziesiętnego 1,0 stanowi podejrzenie słabszej ostrości wzroku i jest wskazaniem do skierowania pacjenta do okulisty.

U małych dzieci, które jeszcze nie mówią, głównymi ilościowymi badaniami oceniającymi ostrość wzroku są test preferowanego spojrzenia (preferential looking) oraz wzrokowe potencjały wywołane. Jednak w gabinecie pediatrycznym wartościowym substytutem badania ostrości wzroku u młodszych dzieci jest ocena wodzenia za przedmiotem i fiksacji¹⁶. W trakcie badania ocenia się zdolność dziecka do fiksacji i podążania wzrokiem za trzymanym przed nim przedmiotem, np. zabawką, która je zainteresuje (badanie zostało opisane wcześniej). U małych dzieci wodzenie za przedmiotem można zbadać najpierw obuocznie, a następnie oddzielnie dla każdego oka. Przy okazji warto ocenić, czy dziecko broni się przed zasłanianiem jednego z oczu. Najczęściej pacjent sprzeciwia się okluzji jednego oka w stosunku do drugiego, gdy oko przeciwne do zakrywanego ma ograniczone widzenie. Normalne widzenie i reakcje wzrokowe u dziecka różnią się w zależności od wieku. Dziecko osiąga pełną ostrość wzroku w 3-5 roku życia⁹.

Badanie ostrości wzroku należy wykonać również do bliży, z odległości 30 cm. Widzenie należy ocenić z użyciem karty do badania bliży z odpowiednimi dla wieku dziecka symbolami lub literami. Jeśli pacjent przeczyta wszystkie rzędy, oznacza to, że ma pełną ostrość wzroku. Jeśli dziecko nie przeczyta wszystkich wymaganych rzędów, optotypów, konieczna jest wizyta u okulisty w celu poszerzenia diagnostyki, poszukiwania przyczyny oraz dalszego leczenia.

W populacji pediatrycznej obniżona ostrość wzroku najczęściej jest wywołana przez nieskorygowane wady wzroku: nadwzroczność, krótkowzroczność i astygmatyzm. Odpowiadają one za 56-94% przypadków niedowidzenia¹⁷. W mniejszym odsetku przypadków powodem są inne choroby okulistyczne.

Test widzenia barw

W gabinetach pediatrycznych wyposażonych w specjalny sprzęt warto wykonać u dzieci badanie widzenia barwnego. Do tego testu niestety niezbędne jest posiadanie specjalnych tablic Ishihary w formie książki lub pojedynczych stron. Na każdej tablicy umieszczone są koła utworzone z małych kółek, które formują kształty, cyfry lub inne określone figury, obrazki. Pierwsza tablica jest tablicą testową i służy do wykrywania symulacji, jest widziana również przez osoby z zaburzeniami widzenia barwnego. Test przeprowadza się z odległości do bliży, tj. 50 cm, przy odpowiednim, jasnym oświetleniu. W przypadku dzieci, które mają wadę wzroku, konieczne jest użycie korekcji okularowej.

Zaburzenie postrzegania barw stwierdza się u mniej więcej 8% mężczyzn i 1% kobiet^18,19. Nieprawidłowe widzenie barw może być dziedziczne bądź nabyte na skutek m.in. chorób plamki, nerwu wzrokowego czy innych schorzeń^18,19. Rozpoznanie zaburzenia postrzegania barw u dzieci bez objawów ma ograniczoną wartość kliniczną, jednak może być znaczące dla rodziców czy nauczycieli w szkole. Dziecko bez zaburzeń postrzegania barw powinno odczytać prawidłowo wszystkie cyfry na poszczególnych tablicach Ishihary. Młodsze dzieci, które nie znają jeszcze cyfr, mogą rozpoznawać znajome kształty, obrazki lub podążać palcem od punktu początkowego do końcowego po linii oznaczonej odmiennym kolorem.

Podsumowanie

Nieprawidłowości narządu wzroku oraz wady refrakcji u dzieci mogą przez długi czas przebiegać bezobjawowo. Wszystkie niewykryte i nieleczone odpowiednio wcześnie choroby oczu u dzieci mogą zaburzać właściwy rozwój widzenia, jak również prowadzić do nieodwracalnych konsekwencji. W związku z tym, aby wykryć daną chorobę w odpowiednio wczesnym stadium, dzieci powinny być poddawane przesiewowym badaniom wzroku. Należy podkreślić rolę, jaką odgrywają lekarz pediatra i neonatolog, we wczesnym wykrywaniu chorób wzroku, edukowaniu dzieci i rodziców, jak również w kierowaniu swoich małych pacjentów do okulistów.