Astma oskrzelowa jest chorobą wieloczynnikową o zmiennym, napadowym charakterze objawów. Przyczyną astmy oskrzelowej jest proces zapalny toczący się w oskrzelach, w czasie którego zwiększa się liczba komórek układu odpornościowego, a wydzielane przez nie substancje powodują skurcz oskrzeli. W procesie zapalnym uczestniczą również komórki budujące ścianę oskrzeli (komórki nabłonka i mięśni), które wydzielają mediatory zapalenia powodujące utrzymywanie się procesu zapalnego. Zapalenie to powoduje napadowy skurcz oskrzeli, które stają się nadwrażliwe na różne bodźce, oraz stopniową przebudowę (remodeling) ich ściany, tj. przerost mięśniówki, gruczołów wraz ze zwiększeniem wydzielania śluzu oraz liczby naczyń krwionośnych. Ponieważ w czasie wdechu oskrzela są rozciągane przez rozszerzające się płuca, zwężenie oskrzeli w mniejszym stopniu utrudnia wdech niż wydech. Dlatego w czasie napadu astmy duszność ma zazwyczaj charakter wydechowy, co oznacza, że choremu trudno jest wykonać wydech¹. Typowymi objawami astmy oskrzelowej są: kaszel, duszność, świsty nad oskrzelami. Przy podejrzeniu i w dalszym leczeniu astmy oskrzelowej zaleca się leczenie zarówno przewlekłe, jak i doraźne w razie zaostrzeń. Dawkę leków można zmniejszyć w przypadku dobrej kontroli choroby².

W niniejszym artykule zostały przedstawione zasady rozpoczynania leczenia astmy na podstawie najnowszych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, Polskiego Towarzystwa Pneumonologii Dziecięcej i Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej (STAN4T).

Epidemiologia astmy oskrzelowej u dzieci

Szacuje się, że na całym świecie na astmę choruje około 300 mln ludzi, a wkrótce ta liczba może się powiększyć o kolejne 100 mln. Wśród dzieci w wieku 6-10 lat zachorowalność szacuje się na 15 200 przypadków na 100 000 chłopców i 10 600 na 100 000 dziewcząt. Jednak te wartości mogą być trzykrotnie większe, co wynika z badań przeprowadzonych w ramach programu Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce (ECAP).

Podejrzenie astmy oskrzelowej

Podejrzenie astmy oskrzelowej możemy wysunąć w każdej grupie wiekowej na podstawie takich objawów, jak:

• świst wydechowy napadowy, nawrotowy, ustępujący po podaniu krótko działającego β₂-mimetyku (SABA – short-acting β₂-agonist)
• kaszel nawrotowy, nieproduktywny, najczęściej w nocy/nad ranem; występuje w trakcie infekcji wirusowych, podczas śmiechu, płaczu, aktywności fizycznej, przy narażeniu na dymy, pyły oraz alergeny
• duszność.

U niektórych chorych jedynym objawem astmy jest uporczywy kaszel – mówimy wtedy o tzw. wariancie kaszlowym astmy.

Astmę oskrzelową możemy podejrzewać, jeżeli u dziecka występują inne choroby alergiczne, takie jak: alergiczny nieżyt nosa, atopowe zapalenie skóry, alergia pokarmowa, oraz w przypadku obciążonego wywiadu rodzinnego³.

Objawy wymagające szybkiej pomocy medycznej:

• niemożność wypowiedzenia całego zdania (z powodu duszności pacjent może wypowiadać jedynie pojedyncze słowa)
• zawroty głowy i narastające zamroczenie
• zmęczenie i narastająca senność
• brak poprawy i dalsze nasilanie się duszności mimo stosowania szybko działającego leku rozkurczającego oskrzela.

Rozpoznanie astmy oskrzelowej

Astmę oskrzelową rozpoznajemy na podstawie objawów – co najmniej 3 epizodów duszności (w tym jednego ciężkiego) – oraz efektu włączonego leczenia za pomocą wziewnych glikokortykosteroidów (GKS) i krótko działających agonistów receptora β₂-adrenergicznego (SABA). Ponadto ważne jest wykluczenie innych przyczyn obturacji na podstawie badań laboratoryjnych, mikrobiologicznych, obrazowych oraz w trakcie konsultacji specjalistycznych.

Przyczyny obturacji dróg oddechowych:

• wirusowe zakażenie dróg oddechowych
• refluks żołądkowo-przełykowy
• achalazja przełyku
• mukowiscydoza lub nieprawidłowy transport rzęskowy (pierwotna/wtórna dyskineza rzęsek)
• dysplazja oskrzelowo-płucna, wady układu oddechowego
• nadmierna wiotkość dróg oddechowych (np. laryngo-/tracheomalacja)
• dysfunkcja strun głosowych
• ucisk dróg oddechowych (ring naczyniowy, powiększone węzły chłonne, poszerzenie przełyku, ciało obce, naczyniak, guz)^4,5.

Stopień kontroli astmy oskrzelowej

Tabela 1. Stopnie kontroli objawów astmy oskrzeloweja u dzieci od 6 roku życia według wytycznych Global Initiative for Asthma (GINA) z 2014 roku

Częstość i nasilenie objawów znacznie się różnią w zależności od stopnia kontroli astmy (tab. 1). Jeżeli astma jest niekontrolowana, objawy występują nawet codziennie (częściej niż 2 razy w tygodniu), budzą chorego w nocy oraz utrudniają mu codzienne funkcjonowanie i pracę⁶.