Wprowadzenie

Związek między otyłością, zaburzeniami metabolicznymi i chorobą sercowo-naczyniową (ChSN) jest znany od prawie 100 lat. Już w pierwszych raportach z badania Framingham Kannel i wsp. opisali zależność między otyłością i towarzyszącymi zaburzeniami metabolicznymi a zachorowalnością i umieralnością z powodu ChSN.¹ Dopiero jednak w latach 80. XX wieku Reaven podał patofizjologiczne wytłumaczenie tych zależności i wskazał na centralną rolę hiperinsulinizmu i insulinooporności.² Pierwszymi nazwami tego zaburzenia były: zespół X, zespół kardiometaboliczny i – obecnie najczęściej stosowana – zespół metaboliczny (ZM). Znaczenie ZM w patogenezie ChSN polega na narażeniu na liczne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego prowadzące do miażdżycy i arteriopatii nadciśnieniowej. Ponieważ ZM obejmuje zaburzenia wielosystemowe, od początku do jego rozpoznania konieczne było stwierdzenie co najmniej trzech różnych objawów obejmujących zaburzenia metabolizmu węglowodanów w postaci zwiększonego stężenia glukozy lub cukrzycy typu 2; zaburzenia metabolizmu lipidów w postaci zmniejszonego stężenia cholesterolu HDL i/lub zwiększonego triglicerydów (TG); zaburzenia hemodynamicznego, jakim jest podwyższone ciśnienie tętnicze; oraz podstawowego objawu, jakim jest otyłość. Epidemia otyłości i cukrzycy typu 2 oraz dokładniejsze analizy związku między ChSN a dotyczącymi już poziomu populacyjnego zmianami składu ciała wykazały, że istotne znaczenie w patogenezie ZM i jego konsekwencji naczyniowych ma nie tyle otyłość, oceniana jako podwyższony wskaźnik masy ciała (BMI), ale zaburzenie dystrybucji tkanki tłuszczowej oraz stosunek ilości tkanki tłuszczowej do tkanki mięśniowej. Oznacza to, że podstawowym parametrem antropometrycznym mającym znaczenie w rozpoznaniu ZM jest obwód talii, a nie BMI.

Modelem patofizjologicznym ZM i wczesnych etapów rozwoju ChSN jest nadciśnienie tętnicze pierwotne (ntp) u dzieci i młodzieży. NTP ma ścisły związek z ZM, a ze względu na rozpowszechnienie (około 3% populacji w wieku rozwojowym i 30-40% ogólnej populacji dorosłych) badanie związku ZM z ntp u dzieci umożliwia poznanie patogenezy ChSN na jej wczesnych etapach.

Klasyczne już spojrzenie na ZM jako patofizjologiczny opis ChSN w ostatnich latach jednak się zmienia. Coraz częściej opisywane są inne, poza sercowo-naczyniowymi, powikłania otyłości trzewnej i ZM. Do najważniejszych z punktu widzenia zdrowia pub...