Omawiamy dopalacze – związane z nimi polskie doświadczenia, problemy i strategię przeciwdziałania

Problem używania przez młodzież nowych syntetycznych substancji psychoaktywnych (NSP), zwanych w Polsce dopalaczami, znany jest w Europie i innych krajach pozaeuropejskich od kilkunastu lat. Sprawa dopalaczy stała się głośna w mediach jesienią 2010 roku, kiedy po serii śmiertelnych zatruć zaczęto zamykać sławne Smart Shopy.

W pracy dokonano przeglądu najnowszych danych dotyczących NSP z uwzględnieniem polskiej specyfiki oraz wyzwań dla diagnostyki, leczenia i polityki społecznej mającej na celu przeciwdziałanie zagrożeniom wynikającym z używania tej nowej klasy narkotyków.

Czym są dopalacze?

Oficjalna, międzynarodowa nazwa dopalaczy to new synthetic psychoactive substances, a w języku polskim: nowe syntetyczne substancje psychoaktywne, w skrócie NSP.

Termin dopalacze pochodzi od nazwy urządzeń stosowanych w samolotach bojowych do zwiększenia ciągu silnika i został stworzony przez Polaków.[1] Do 2009 roku nazwa dopalacze oznaczała napoje energetyzujące, np. najbardziej znany Red Bull, reklamowany na kasku Adama Małysza w czasie skoków narciarskich.

Od końca lat 90. XX wieku na scenie lekowej zaczynają pojawiać się dopalacze w aktualnym tego słowa znaczeniu:[2-4]

• w 1997 roku: 1-benzylopiperazyna (BZP), substancja psychoaktywna o działaniu stymulującym, podobnym do MDMA (ecstasy),
• w 2004 roku: SPICE (nazwa pochodzi od firmy, która rozpoczęła produkcję i sprzedaż). Jest mieszaniną ziół i substancji pochodzenia roślinnego (od kilku do kilkunastu) o działaniu psychotropowym,
• syntetyczne „sztuczne kannabinoidy”: JWH-018, JWH-073, CP 47,497, CP 55,940, HU-210. Mają budowę chemiczną inną niż 9-δ hydrokannabinol (THC) występujący w konopiach, ale działają na te same receptory w organizmie. Nie nadano im zwyczajowych nazw chemicznych, a tylko określenia kodowe, takie jak: JWH-Laboratorium J.W Hoffmana, CP-Laboratorium Pfitzera, HU-Hebrew University,
• mefedron (4-metylometkatynon): organiczny związek chemiczny, pochodna katynonu, stosowany jako stymulant i empatogen. Dostępny w postaci kryształków, proszku i tabletek w formie chlorowodorku lub siarczanu aminy,
• efedron (metkatynon) produkowany domowym sposobem z leków zawierających pseudoefedrynę przy użyciu nadmanganianu potasu jako katalizatora.

Gustave Moreau, Herkules i hydra, 1876, olej na płótnie, Art Institute of Chicago

W angielskojęzycznym piśmiennictwie najczęściej używa się na ich określenie wyrażeń: Smarts, Legal Highs, Herbal Highs lub Boosters.

Aktualnie funkcjonuje kilka definicji dopalaczy:

Definicja 1

Według toksykologów

Jest to grupa nieobjętych kontrolą prawną substancji, które wykazują:

• działanie pobudzające i stymulujące na OUN,
• działanie relaksujące, rozluźniające i poprawiające nastrój,
• mogą również działać halucynogennie i psychodelicznie.[3,4]

Definicja 2

Substancje i preparaty o działaniu psychoaktywnym sprzedawane jako legalne środki – „kolekcjonerskie” , które dzielą się na dwie grupy:

• preparaty pochodzenia naturalnego „Herbal Highs”,
• preparaty syntetyczne „Legal Highs”, tzw. party pills.[2,4]

Definicja 3

W rozumieniu środków masowego przekazu dopalaczem może być: